Belgeselin kaynağı hayattan gelir. Hayatın kendisi senaryolar yaratır. Günlük hayatımızdaki her an ve her olay malzemeye dayalı belgeseldir. Belgesel Sinema gerçeği olduğu gibi anlatmayı amaçlamaktadır. Belgesellerin amacı toplumsal değerleri şekillendiren gerçekleri yakalayıp topluma sunmaktır (Gündeş, 1998, s. 18). Belgeselin başarılı olabilmesi için belgesel yapımcılarının içinde yaşadıkları toplumun farkında olmaları, yaşadıkları çevreyi dinlemeleri ve iyi birer gözlemci olmaları gerekir. Çünkü içinde yaşadığınız çevreyi sizden daha iyi kimse bilemez ve içinde yaşadığınız toplumun gerçekliğini sizden daha iyi görüp yorumlayamaz. İnsanların acıları ve zor zamanları belgesellere ilham kaynağı olmaktadır. Bir belgeselin başarılı olması için yapımcıların toplum ve bireyler hakkındaki düşüncelerini izleyiciye iletmeleri gerekir. Belgeseller insanları evlerinden, fabrikalarından, tarlalarından, hayatın kendisinden, toplumu bilgilendirmek ve gerçeği ortaya çıkarmak için konuşturmalıdır (Cereci, 1997, s. 25).
Vahşi Yaşam Belgeselciliği
Büyük bütçeler, uzun saatler süren çekimler ve multidisipliner bir ekip gerektiren vahşi yaşam belgesellerinin motifleri vahşi yaşamdan alınmaktadır.
Zaman zaman yapım zorlukları ve maliyetleri nedeniyle televizyonda daha ucuz türlerin yerini alsa da günümüz vahşi yaşam belgeselleri izlenme ve kârlılık açısından otorite konumunu koruyor. Vahşi yaşam belgeselleri belgesel kanallarının yanı sıra haber temalı ulusal televizyon kanallarında da yayınlanmaktadır. Ancak dünya çapında vahşi yaşam belgeseli filmleri üzerine çok fazla bilimsel çalışma bulunmamaktadır (Dingwall ve Aldridge, 2006, s. 132-133). Türkiye’ de henüz bir tür olarak vahşi yaşam belgesellerine dair akademik ilginin düşük olduğu görülmektedir.
Vahşi yaşam belgeselleri, tarihi sinemanın icadıyla başladığı için en eski film türlerinden biridir. Lumiere kardeşler, Edouard Muybridge ve Thomas Edison gibi “sinemanın babaları” objektifi doğaya çeviren ilk kişiler arasındadır. İlk vahşi yaşam belgesel filmleri, bilimsel boyutu daha az olduğu için, sinematik tekniklerin test edilmesiyle ilgilidir. Sinema teknolojisini geliştirmeye çalışan bilim adamları, ilk konu olarak vahşi yaşamları resmetmişler. Geçmişte vahşi yaşam belgesel filmlerinin konuları, izleyicilerin gündelik hayatta aşina oldukları görüntülerdir. İnsanların bu filmlere olan ilgilerinin aslında konusuyla değil, ekranda hayranlık uyandıran hareketli görüntülerle ilgisi vardır. Biyologlar, zoologlar ve botanikçiler ilk vahşi yaşam belgeselcileridir (Susar, 2004, s. 14).
Vahşi yaşam belgeselciliği uzmanlığının oluşumu, belgesel film sektöründeki eserlerin üretimi ile ilgilidir.
İlk zamanlarda birçok bilim insanı, çeşitli hibe ve dernekler yardımıyla veya kendi başlarına yaptıkları filmlerin hem yapımcısı, hem moderatörü hem de uygulayıcısı olmuştur. Belgeselin uygulanabilirliğini fark eden televizyon ağları, bu olağanüstü türü hızla ekrana getirmiştir. Sonrasında ise çeşitli alanlardan profesyoneller bir araya gelerek kar amaçlı vahşi yaşam belgesel filmleri çekmeye başlamışlardır (Soner, 2003, s. 201). Türkiye’de ise henüz yeni yeni popülerlik kazanan vahşi yaşam belgeselciliği üzerine yapılan akademik çalışma bulunmamaktadır.
Bir vahşi yaşam belgeseli çekildiğinde, izleyicinin günlük yaşam algısında net veriler olarak değil, yaz-kış veya yağışlı mevsim-kuru mevsim gibi zamanın geçişi boyunca genel bir yaşam algısı olarak ifade edilir. Vahşi yaşam belgeselleri zamansız ve mekansız oldukları için raf ömrü uzundur. Bu, söz konusu çalışmanın zamansız olduğu anlamına gelir. Bu nedenle izleyici sayısı oldukça yüksektir. Bir yapım, bir televizyon ağında defalarca tekrarlanabilir. Örneğin, bu filmler, farklı bölgelerdeki antropolojik belgesellerin kültürel kodlarındaki farklılıklara bağlı kalmadan, uluslararası dağıtımları kolaylıkla bulabilmektedir. İnsan varlığı, dünya ile insan ilişkileri ve sosyal süreçler belgesellerin konusu değildir ve bu nedenle her tür izleyici için “çatışmacı” deşifrenin dışında tutulur (Bouse, 1998, s. 134).
Vahşi Yaşam Belgeselciliğinin Ayırt Edici Özellikleri
Vahşi yaşam belgesellerini diğer türlerden ayıran şey teknik işlenişi ve formatıdır. Film yapımcılığının en önemli özelliklerinden biri, uzun süreli gözleme dayalı olmasıdır.
Yunus TOPAL