Fotoğraf: Adnan ATAÇ – Bilardo
Kısaca “Hiçbir şey anlatmadan, çok şey algılatabilme sanatı”.
Soyut sanatın, 20. yüzyılın başlarında adı konulmuş olsa da kökü çok eskilere dayanır. Genel olarak, var olan ya da olmayan nesneleri olduğu gibi betimlemek yerine daha çok leke değerlerine, öznel tasarımlara göre ortaya çıkarılan ve tanımlanamayan eserler denilebilir.
Soyut sanatta gerçek yaşamın ötesindeki şekiller ve renkler, sanatçının yaratıcılığını sergilemeyi amaçlar ve bu nedenle de soyut çalışmalar kolay algılanmaz, düşünmeyi ve yorumlamayı gerektirir. Soyut sanatın, oluşturulan görüntüler aracılığıyla izleyicide güçlü duygular ve bağlantılar uyandırması beklenir. Sanatçılara tasarımları için gerçek hayattaki görsel referanslardan bağımsız ve bunlarla belirlenmemiş sonsuz yaratma özgürlüğü verir.
Figürlerle belirli mekanlardaki kuruluş mantığı soyut çalışmalarda önemini yitirir. Nesnelerin yerleştirilmesine ilişkin perspektifin ve mantıksal düzenlemenin ortadan kalkması ile yeni bir hacim ve tasarım anlayışı biçimlenir ve adeta bir özgünlük alanı oluşur.
Soyut sanatın öncüsü olduğu düşünülen Rus sanatçı Wassily Kandinsky’nin 1910’da yaptığı “İsimsiz” suluboya eseri, soyut sanat döneminin ilk önemli eseri olduğu kabul edilir.
Fotoğraf: Wassily Kandinsky – İsimsiz
Ayrıca, Kazimir Malevich’in “Beyaz Üstüne Beyaz” tablosu, Piet Mondrian’in “Tablo-I” adlı eseri, Paul Klee’nin “Senecio” adlı eseri, Pablo Picasso’nun “Çıplak, Yeşil Yapraklar ve Büst” tablosu, Joan Miró’nun “Mavi Yıldız” eseri, Helen Frankenthaler’in “Dağlar ve Deniz” adlı eseri, Ben Nicholson’un “Kabartma” adlı eseri soyut sanat yaklaşımı için ilk önemli örnekler olarak kabul edilebilir.
Günümüzde Gerhard Richter‘in sergilediği nonfigüratif resimler ile fotogerçekçi eserleri yeni yaklaşımları da ortaya çıkarır. Fotoğrafta gerçek görüntüler üzerinde çalışılarak oluşturduğu, zamandan ve mekandan koparılmış eserleri soyut yaklaşım ile karşımıza çıkar.
Fotoğrafın, birçok çevre tarafından gerçek dünyanın yansıtılması olarak düşünülmesi, bir belge olarak değerlendirilmesine yol açmıştır. Bu düşünce ile gerçekten ve gerçekçilikten ayrılmamayı önemseyen Realizm (gerçekçilik) yaklaşımı gelişmiştir. Realistler, bir sanatçının öznel dünyasını anlatmak yerine dünya gerçeklerini göstermeyi tercih etmişlerdir. Eserlerinde günlük yaşamdan görüntülerin yanı sıra doğayı da tüm gerçekliğiyle kaydetmeyi önemsemişlerdir.
Pictorializm (resimsellik) estetiğin içerikten, fotoğraf içindeki uyum ve dengenin gerçeklikten daha önemli olduğu bir bakış açısıdır. Fotoğraf teknikleri ile oluşturulan yumuşak tonlamalar, ışık oyunları, çekim sırasında ve sonrasında elde edilen duygusal, dramatik ve şiirsel çalışmalar bu anlayışın önemli bir özelliğini oluşturur.
İnsan aklında farklı çağrışımlar oluşturan, düşündürücü, bakan kişiyi kendisine çeken fotoğraflar üretmeye çalışarak yeni deneyler yapan fotoğrafçılar, gerçeğin dışında non-figüratif, non-objektif gibi isimlerle de anılan soyut çalışmalar üretmeye başlamışlardır.
Bu anlayışla üretilen fotoğrafta genelde fiziksel gerçekliklere gönderme yapılmamakta, zihinsel bilgi, birikim, hayaller ve estetik önceliklidir. Bu şekilde, fotoğraf sanatında var olanı yansıtma geleneği dışında, renk ve biçimsel bozulma, doku ve detay çekimlerinin yanı sıra kolaj, montaj gibi çeşitli tekniklerle soyut sanat örnekleri ortaya çıkarılmıştır.
Man Ray, Mohaly Nagy, Andre Kertesz, Ralp Gibson gibi yeni teknik ve uygulama arayışlarındaki sanatçılar, ışık ve gölge formları ile insan detaylarında soyut anlatımlara gitmişlerdir. Şahin Kaygun’un yaşamdan biçim, renk ve anlatım soyutlamaları ilgi çekici örneklerdir.
Soyut görsellere bakarken beyinin mantıksal süreçleri daha az baskı altındadır.
İzleyenin tepkisi daha çok içgüdüseldir. Soyut fotoğraf, görselin detayından ve anlamından daha çok ve öncelikle biçim, renk, leke ve çizgiler yolu ile algılanmasına dayanır. Öncelikle izleyicinin duyguları ile etkileşime girer.
İyi tasarlanmış bir soyut fotoğrafın, insanın kültürel birikim, soyut düşünce ve duygusal algılamaları ile görseller arasında etkileşim oluşturacak güçlü sonuçlara ulaşması amaçlanır. İnsanların duyusal sisteminin mantıksal sisteminden daha güçlü ve zengin olabileceği gerçeğinden faydalanır.
Ayrıca artık ışığı kaydederken ya da kaydedilen ışık üzerinde çalışırken, soyutlamaların ötesinde, gerçek soyut görsellere ulaşmak asıl amaç olmalıdır. Tekrar etmek gerekirse soyut çalışma; “hiçbir şey anlatmadan, çok şey algılatabilmektir”.
Fotoğraf: Adnan ATAÇ – Sanal Dünya
Prof. Dr. Adnan ATAÇ
Ekim 2023