Fotoğraf: Pınar ERTEBER POLAT
Sokak sanatı, dünyadaki tüm şehirlerde icra edilen, benzersiz ve renkli bir sanat formudur. En yaygın olarak açık alanlardaki duvar resimlerini ve grafitileri tanımlamak için kullanılır. Ancak heykeller, video projeksiyonları ve diğer ortamları da kapsayabilir. Grafiti ise çoğunlukla kamusal alanlarda bulunan duvar, pano, pencere, kapı vb. yüzey üzerine illegal şekilde sprey boyalarla veya keçeli kalemlerle resmetme işidir. Sanatçı eserini, kendi “sokak adını” görkemli bir şekilde yazması ile tamamlar.
Bu sanatla uğraşan özellikle genç sanatçılar, ırkçılık, insan hakları, ayrımcılık ve kısıtlı imkanlarla ilgili konulardaki hayal kırıklıklarını veya düşlerini grafiti ile ifade ederler. Punk rock, hip-hop, sosyo-politik hareketler ve hatta çete faaliyetleriyle ilişkilendirildiği için polisin ve şehir yetkililerinin takip ettikleri yasadışı bir faaliyet olarak görülmektedir. Öte yandan ünlü sokak sanatçılarının çoğu bu kariyerlerine yasadışı grafiti yaparak başlamıştır. Diğer taraftan, yetkililerin davet etmesi ve hatta ücretini ödemeleri karşılığında bazı sokak sanatçılarının grafiti yapmalarına izin verilir hatta teşvik edilir. Grafitiler, zamanla şehirdeki vatandaşlar ve turistler için fotoğraf çekecekleri ve renkli gösterilerin tadını çıkaracakları bir sanat eserleri müzesi haline gelmiştir. Hatta kimliği gizemli kalan bir grafiti sanatçısı olan JR, kendi eserlerinin sergisini “dünyanın en büyük sanat galerisi olan sokaklarda” yaptığını ifade etmektedir.
Fotoğraflar: Pınar ERTEBER POLAT
Sprey boyanın geçici yapısı nedeniyle yağmurla zarar görmeden, suyla/deterjanla/kimyasalla yıkanmadan – temizlenmeden veya üzeri boyanmadan önce duvardaki eseri belgelemek gerekir. Böylece bu sokak sanatı ölümsüz bir hale gelebilir. Belgesel ya da sokak fotoğrafçıları sadece duvardaki bir grafitiyi fotoğraflamaz; aynı zamanda şehrin ve hayatın tuhaflıkları ile muzipliklerini, şehrin sunduğu veya mahrum bıraktığı imkanlarını, insanların yaşadığı acılar ile mutluluklarını ve sanatçının korku ve heyecanla karışık yaratım sürecini fotoğraflarlar. Bu fotoğraflar, grafitinin yansıttığı mesajı orada olmayanlara iletmeyi amaçlamanın yanında kentteki insanlara ve kente farklı bir bakış açısından bakılmasını sağlamaktadır.
Fotoğrafta grafitinin önünde akıp giden yaşamı dondurmak mı istiyoruz yoksa bu hareketi yansıtmak mı istiyoruz karar vermeliyiz. Şehrin hareketli (yada hareketsiz) olduğu bir kamusal alanda mükemmel bir kadrajı ve anı yakalamak için gerekli pozlama ayarını yapmak fotoğrafçının takdirindedir. Yine de mümkün olan en iyi grafiti fotoğrafını çekmek için kullanılabilecek pek çok basit ipucu vardır. Burada sadece birkaçına değinebileceğim.
Fotoğraf: Duygu Nazire KAŞIKCI Fotoğraf: Pınar ERTEBER POLAT
Grafitiler şehrin sokaklarında yürürken karşımıza aniden çıkabileceği gibi bazen de bulmak için özellikle aramamız gerekebilir. Eski / yeni sanayi siteleri, boş arsalar, otoparklar, bahçe duvarları, harabe yapılar, eski fabrikalar, metro / tren vagonları, tüneller ve dar geçitler sokak sanatçıları için mükemmel birer tuvaldir. Sokak sanatının olduğu yerleri bulmak için küçük bir keşfe çıkıp sonrasında kendimize bir rota çıkarabiliriz. Hatta yurtdışındaki bazı şehirlerde sokak sanatı için yürüyüş turları bile bulabilirsiniz.
Sokaklardaki sanatı fotoğraflamak bazen zor ve tehlikeli olabilir; çünkü bu eserler kentteki en yoğun insan ve araç trafiğinin olduğu kamusal alanlarda olabileceği gibi tenha ve tekinsiz alanlarda da bulunabilir. Herhangi bir toplu taşıma hattının yakınında (metro, tren, tramvay gibi) veya ıssız bir yerde fotoğraf çekmek istiyorsak öncelikle kişisel güvenliğimizi sağlamalı ve dikkatli davranmalıyız. Çünkü bu tarz yerlerde trafiğin veya fotoğrafçının yaratacağı problemlere ve izinsiz geçişlere müsaade edilmeyebilir ya da tekinsiz bir ortam olabilir. Ancak aktif bir tren istasyonunun içinde güvenli şekilde çekim yapılabilir ve grafitinin harika bir açıdan yakalanmış fotoğrafını çekebiliriz.
Grafiti fotoğrafı çekmek için en önemli ekipmanlardan biri lenstir. Çekmek istediğimiz eserin ebatına bağlı olarak lens seçimi yapmamız gerekir. Belirli bir alanın fotoğrafını çekiyorsak normal açı bir lens iyi bir seçimdir böylece kadraja çoğu şeyi sığdırabiliriz. Ancak çok katlı bir binanın tüm cephesini kaplayan bir eserin fotoğrafını çekeceksek geniş açı kullanmamız gerekebilir. Özellikle geniş açı kullanıyorsak tam karşıdan kadrajlamak gerekebilir çünkü sağ ya da sol açıdan çekim yaparken objektife yakın nesnelerin olduğundan daha büyük görüneceğini unutmamız gerekir. Ayrıca gece çekim yapmayı planlıyorsak edinmemiz gereken bir diğer ekipman üç ayaktır (tripod). Ancak gündüz yapacağımız çekimlerde yürüyüşlerimiz sırasında ağırlık olacak ve dikkat çekecektir.
Grafitiler bir sokak sanatı olduğu için elbette dar sokaklar ya da alanlarda çekim yönünü ve açısını yakalamak zor olabilir bu yüzden grafitinin etrafında zaman geçirerek etrafı incelmek faydalı olacaktır. Genellikle sokak sanatçıları eserlerini belli bir güzergahta yapmaya devam ederler. Bu yüzden çevreye hakim olmak ve bizi en fazla etkileyen grafitiyi seçmemiz gerebilir. Belki kamuya açık bir binanın orta katına çıkarak tam karşı cepheden bir kadraj yakalayabiliriz ya da yere yakın bir açıdan farklı bir kareyi yakalayabiliriz. Yanından geçip giderken çekilmiş bir kareden ziyade grafiti fotoğrafımızı diğer bakış açılarından ayıracak binaları, sokakları, pencereleri ve hatta kapı aralıklarını bile kullanabiliriz. Öte yandan grafitiler çoğunlukla bir binanın ya da bahçenin duvarına yapıldığı için bir parçada mimari fotoğraf tadı olabilir.
Gün ışığı ve sokak aydınlatmalarının farklı saatlerde eser üzerinde nasıl bir etki yaratacağını bilmemiz ve hava durumunu takip etmemiz faydalı olacaktır. Genellikle grafiti fotoğrafçıları bulutların ışığı yumuşattığı bulutlu havalarda çekim yapmaktır. Ancak çekim yapmak için doğru bir saat veya hava durumu yoktur. Sadece çekim yapmayı zorlaştıracak sert gölgelere, yağmurun renklerde ve yüzeyde oluşturacağı değişimlere ve değişecek renk sıcaklığının grafitideki etkisini azaltmak için WB ayarımıza dikkat etmeliyiz. Ayrıca sanatçının grafitide aktarmaya çalıştığı duyguyu-mesajı hava durumu ile ilişkilendirebiliriz; canlı neşeli bir grafitiyi güneşli bir günde, kasvetli hüzünlü bir grafitiği karanlık veya yağmurlu bir günde fotoğraflayabiliriz.
Fotoğraflar: Pınar ERTEBER POLAT
Malum sokak sanatı olduğu için kontrol edemediğimiz bazı öğeler; çöp tenekeleri, park etmiş arabalar, sokak tabelaları, yürüyen insanlar vb. kadrajımıza girecektir. Büyük bir grafitiyi şehrin içinde bu öğelerden arınmış kadrajlamak zor olabilir bu yüzden onları avantaja çevirerek fotoğrafın bir parçası yapmak daha akılcıdır. Hatta bu öğeleri dahil ederek eserin büyüklüğü hakkında da izleyene bir bilgi vermiş oluruz. Önemli olan kimsenin dikkatini çekmeyen küçük ayrıntıları ve fırsatları yakalamaktır. Çevredeki bağlamı ve konumu karede yakalamak için açımızı değiştirmek de yararlı olabilir.
Grafiti yapılırken sanatçıyı kadraja alıp onun portresini yansıtabiliriz. Etraftaki renkli sprey şişeleriyle güzel kadrajlar yakalanabilir. Ayrıca bir başka kişinin (model, arkadaş gibi) portre fotoğrafları için de fon olarak grafitileri kullanabiliriz. Fotoğrafımıza tanımadığımız insanları dahil edeceksek, önce saygıdan sonra da hukuki zorunluluktan dolayı izinlerini istemeliyiz.
Sokak sanatı, sanatçının halkın beğenisine ve takdirine sunmak için ürettiği eserlerdir. Bu yüzden grafitilerin önünü uzun süre kapatmamak ve diğer insanların bakmasını engellememek gereklidir. Ayrıca, bir grafitinin tamamını, kadraja başka hiçbir şey eklenmeden dümdüz çekersek, bu aslında o eseri bir nevi kopyaladığımız anlamına gelir. Bu yüzden fotoğrafı çekerken özgün bir bakış açısı yakalamaya çabalamalıyız. Sabırlı olmalı ve öncelikle aklımızda bir kadraj oluşturarak, arabaların insanların, hayvanların geçişini takip ederek doğru anda deklanşöre basmak için hazır olmalıyız. Mesela bir bisikletlinin grafitinin önünden geçerken yakalamamız gibi.
Fotoğraf: Pınar ERTEBER POLAT
Grafiti fotoğrafçılığı ile ilgili bir belgesel film izlemek isterseniz 2019 yapımı “Martha: A Picture Story / Martha: Bir Fotoğraf Öyküsü” ilginizi çekebilir. Belgesel, National Geographic dergisindeki ilk kadın stajyer fotoğrafçı ve New York Post gazetesindeki ilk kadın fotoğrafçı olan Martha Cooper’ı ve sokak sanatını fotoğraflarıyla belgelemesi sayesinde bu sanat dünyasının en önemli isimlerinden biri hâline gelmesini konu alıyor. Cooper’ın 1970’lerde New York’da çekmeye başladığı grafiti fotoğrafları, şiddetli tepkilerle karşılaşan bu sokak sanatının zamanla tüm dünyada tanınıp yaygınlaşmasına katkı sağlamıştır. Ayrıca Henry Chalfant dünyada tanınmış bir diğer grafiti fotoğrafçısıdır. Kendi web sitesinden https://www.henrychalfant.com/ fotoğraflarını inceleyebilirsiniz.
Cooper bir söyleşisinde: “Bir grafiti eserini ya da duvar resmini fotoğrafladığımda, eserin tamamını bozulmadan gösteren ve bir miktar bağlam içeren bir fotoğraf çekmeye çalışıyorum. Özel ışıklandırma ya da bükülme yapan lenslerle eseri kendi sanatıma dönüştürmeye çalışmıyorum. Kendimi bir tercüman olarak değil, tarihi korumanın belgesel kanıt sağlayıcısı olarak görüyorum. Sanat eserlerinin anlam ve değeri zaman içinde toplumumuzdaki, kültürümüzdeki ve siyasetteki gelişmelere bağlı olarak değişebilir. Geçici bir eserin fotoğrafı, bunların olmasını sağlar.” diyerek kendi grafiti fotoğrafçılığını tanımlamıştır.
Duygu Nazire KAŞIKCI
Aralık 2023
Kaynaklar:
https://www.smartphonephotographytraining.com/genres/street-art-photography-tips
https://www.widewalls.ch/magazine/top-10-street-art-photographers