İlkbaharın eşsiz güzelliklerini yaşadığımız, güneşin içimizi ısıttığı bu günlerde, Ankara’ nın yoğun koşturmacasından uzaklaşıp doğa ve tarihle buluşmak için “Yol Arkadaşlarım” Fotoğraf Sanatı Kurumu Derneği ekibimizle Eskişehir’ in Sivrihisar ilçesine doğru yola çıkıyoruz. Sabahın erken saatlerinde Kumrular Caddesi’ nden başlayan yolculuğumuz, şehrin karmaşasından sıyrılıp doğanın ve tarihin kucağına adım atmanın heyecanıyla dolu.
Ankara-Eskişehir yolunda yaklaşık bir buçuk saat süren keyifli yolculuğumuzun ardından, Eskişehir’ in güzel ilçesi Sivrihisar’ a ulaşıyoruz. Yerel rehberimiz Hakan Bey ile buluşup, yolculuğun yorgunluğunu atmak için Belediye Çay Bahçesi’ nde çay ve kahvaltı molası veriyoruz. Ardından rehberimiz Hakan Bey, Sivrihisar’ ın muhteşem tarihini anlatmaya başlıyor.
Fotoğraf makinelerimizle bu tarihi ve doğal güzellikleri ölümsüzleştirirken, bir yandan da Hakan Bey’ in Sivrihisar’ a dair anlattığı tarihi bilgiler ve efsaneleri dinliyoruz. Sivrihisar, Eskişehir’ in en büyük ilçelerinden biri ve tarihi dokusuyla büyüleyen bir yer. İlçe; Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinden kalma camiler, evler ve diğer tarihi yapılarla dolu.
Sivrihisar’ da İlk Durağımız: Ulu Cami
İlçe merkezinde yer alan bu yapı, 1275 yılında Mevlâna Celaleddin Rumi’ nin müritlerinden Emineddin Mikail tarafından yaptırılmıştır. Anadolu’ nun en büyük ahşap direkli camilerinden biridir. 1485 metrekarelik bir alana kurulmuştur ve çatısını 67 adet ahşap sütun taşımaktadır.
Minberi adeta bir sanat şaheseridir. El işçiliğiyle Horasanlı İbni Mehmet tarafından geçme tekniği kullanılarak yapılmıştır. Caminin kapısının etrafına Ayet-el Kürsi işlenmiştir. Duvarlar kesme taş ve moloz taşla örülmüştür. Caminin sağ ve sol kanatlarında kitabeler yer almaktadır. Dört giriş kapısı bulunan caminin minaresi, cami inşasından 139 yıl sonra Taymis oğlu Hacı Habib tarafından yaptırılmıştır.
Camisiz Minare (Kılıç Mescidi)
Selçuklu dönemine ait olan bu yapının camisi ahşaptan yapıldığı için, zamanında çıkan bir yangın sonucunda tamamen yanmış ve yalnızca minaresi günümüze ulaşabilmiştir.
Ermeni Kilisesi (Kızıl Kilise)
1881 yılında yapılan bu Ermeni kilisesinde çan kuleleri bulunmamaktadır. Kızıl kesme taştan inşa edildiği için “Kızıl Kilise” olarak da anılan yapı, neyi betimledikleri tam olarak anlaşılamayan fresklerle bezelidir. Kilisenin arka kısmında vaftiz odası, güney kısmında ise papaz odası yer almaktadır.
Alem Şah Kümbeti
Ulu Cami’ nin hemen yanında bulunan Alemşah Kümbeti, Selçuklulardan miras kalan bir yapıdır. Selçluklu Sultanı Melikşah tarafından, şehit edilen kardeşi Sultanşah anısına yaptırılmıştır.
Metin Yurdanur Açık Hava Heykel Müzesi
Türkiye’nin ilk açık hava heykel müzesi olma özelliğini taşıyan bu alan, sanatseverler için önemli bir durak. Peki, Metin Yurdanur kimdir? Sivrihisar’ da doğan Metin Yurdanur, çocukluk ve lise yıllarını burada geçirmiş; eğitimini ise Resim-İş Bölümü’nden mezun olarak tamamlamıştır.
Kilim Müzesi
Türk kültürüne ait halı, kilim ve el sanatları örneklerinin sergilendiği bu müze, mutlaka görülmesi gereken güzel bir yerdir.
Saat Kulesi
Saat Kulesi, Sivrihisar’ ın simgelerinden biri. Etrafına yürüme yolu ve camdan seyir terası yapılarak turizme kazandırılmış. Saat Kulesi, 1899 yılında dönemin kaymakamı Mahmut Bey tarafından yaptırılmış. Dört tarafında da saat bulunuyor.
Doğanın huzur dolu kuş sesleri eşliğinde gezimizi sürdürüyoruz. Göz kamaştıran güzellikler arasında her kare, bu unutulmaz deneyimi kalıcı bir hatıraya dönüştürüyor. Rehberimizin Sivrihisar anlatımı tamamladıktan sonra öğlen yemeği için önceden ayarladığımız Sivrihisar belediyesinin yöresel lokantası giderek İlk olarak Sivrihisar’ ın en meşhur lezzetlerinden özellikle yaptıkları Bamya Çorbası, Kalem Dolması, Höşmerim tatlısını tattıktan sonra tescilli dövme sucuklularımızı kasaptan alarak bu güzel ilçeden ayrılıyoruz. Yönümüzü Eskişehir’ e çeviriyoruz. Şimdiye kadar birçok yer gezip görme şansım olsa da Eskişehir’ in bendeki yeri her zaman farklıdır.
ESKİŞEHİR
Yaklaşık 1,5 saatlik yolculuğun ardından ilk durağımız Eskişehir’ deki Porsuk Çayı ve Adalar Bölgesi oldu. Şehir merkezinde yer alan bu bölgede önce gondol ve tekne turu yaptık. Ardından nehir kenarındaki kafelerde çay ve kahvemizi yudumladık. Ortam, bizlere adeta bir Avrupa şehrindeymişiz hissi verdi.
Odunpazarı bölgesine ilk adım attığımız anda, birbirinden güzel ve otantik tarihi evler bizleri selamlıyor. Osmanlı sivil mimarisinin muhteşem örneklerinden olan bu evlerle dolu sokaklarda yürümek, adeta insanı zamanda yolculuğa çıkarıyor. Eğer gezi boyunca zaman sıkıntınız yoksa, gün boyu bu harika evlerin ve sokakların fotoğraflarını çekmek bile size ayrı bir keyif verecektir.
Sokaklarda ilerlerken ilk durağımız, Kurşunlu Camii ve Külliyesi oldu. 1517-1525 yılları arasında inşa edilen külliye, içinde birçok güzel bölümü barındırıyor. Sıcak Cam Atölyesi, dünyada tek olma özelliğine sahip Lületaşı Müzesi ve güzel hediyeliklerin satıldığı El Sanatları Merkezi, bu bölümlerden yalnızca birkaçıdır. Külliyede, insana huzur veren bir atmosfer hakim; bahçedeki banklarda oturmak bile büyük bir keyif veriyor.
Çağdaş Cam Sanatları Müzesi’ ne ya da üst kısımlarda yer alan Osmanlı Evi’ ne giderek, Odunpazarı Evleri’ nin muhteşem fotoğraflarını çektikten sonra, evlerin arasında yer alan şirin kafelerde soluklandık. Eskişehir’ in meşhur çiğ böreğini ve balaban köftesini yerken, semtin keyfini çıkardık.
Sazova Parkı
Odunpazarı Evleri’ nden sonraki durağımız, şehrin ünlü parklarından Sazova Bilim, Kültür ve Sanat Parkı oldu. Bu park, özellikle çocuklu ailelerin keyifli vakit geçirdiği bir yer. Park içinde Disneyland şatosunun benzeri olan Masal Şatosu, Korsan Gemisi, Sabancı Uzay Evi, Akvaryum ve Bilim Kültür Merkezi gibi güzel bölümleri gezdikten sonra, saat 19:00 civarında toplanıp Ankara’ya doğru yola çıkıyoruz. Sabahın erken saatlerinden gecenin ilerleyen saatlerine kadar süren yolculuğumuzun her anı keyifle, sohbetle ve eğlenceyle dopdolu geçti. Sivrihisar ve Eskişehir’ in tarifsiz güzellikleriyle gözlerimiz ve kameralarımız birbirinden güzel görüntülerle buluşurken, veda anında tüm arkadaşların yüzlerinde hoş bir tebessüm vardı.
Bütün bu güzelliklere ev sahipliği yapan Sivrihisar ve Eskişehir’ de, hafta sonunun getirdiği kalabalık insan selini görünce, endişelerimi dile getirmeden edemiyorum. Yoğun ziyaretçi akını, umarım bu eşsiz tarih ve doğa harikasının zarar görmesine yol açmaz. Elbette herkesin bu güzellikleri görmesi, gezmesi ve yaşaması en doğal hakkı. Ancak bu alanların korunması ve gelecek nesillere aktarılması konusunda hepimizin bilinçli ve sorumlu davranması gerekiyor. Doğaya ve tarihi eserlere duyulan saygının her zaman öncelikli olması dileğiyle, sağlıcakla kalın.
Necmettin Külahçı ile ilgili yazı dizisi hazırlama fikrini, 28 Aralık 2024’te vefatının ardından düşünmeye başlamıştım ki, FSK’dan da bir anma günü yapalım dediklerinde tereddüt etmeden kabul ettim. Bir aylık hazırlığın ardından kurucusu olduğu FSK’ da 28 Şubat 2025 günü tüm hayatını kapsayacak biçimde sunumlar hazırlayıp, kendisini anlatmaya çalıştım. Onun fotoğraf dünyasını benden daha iyi bilenler mutlaka vardır. Araştırma yaptığınızda kendisi ile ilgili yapılan röportajlara (Kontrast Dergisi, Fotografya vb.) rastlamak mümkün. Özellikle Fotograf Sanatı Kurumu’ nun çıkarmış olduğu ‘‘Tekin Ertuğ Atölyesi – Fotoğraf Ustaları – Anılar ve Söyleşiler’’ kitabı, bir fotoğrafçının hayatını merak ettiğimde başvurduğum ilk kaynak kitap arasında oluyor. Fotoğraf Ustaları-1‘ de Necmettin Külahçı ile yapılan 2011 yılındaki röportajın altını çizerek, notlar alarak okudum. Şayet yaşasaydı soracağım çok soru olacaktı. 2012 yılında basılı hale getirdiği Cilo-Sat albümündeki anıları da aklımdaki bazı sorulara ışık tuttu diyebilirim. Bunlara ilaveten kızı Funda’ dan öğrendiğim kadarıyla, kendi el yazısıyla onlarca sayfa tutacak olan anılarını kaleme almış olması da sevindirici bir durum. Umarım bir gün biyografi kitabı yayınlanır. Hem bu anıları hem de fotoğraflarının yer aldığı albümü merakla bekleyeceğim.
Külahçı ile 1995-2002 yılları arasında ‘’FSK Çadır Grubu’’ nda, 1996-2019 yılları arasında da DASK derneğinin düzenlediği DOGAY (Doğada Görüntü Avcılığı Yarışması)’ da çokça bir araya geldim. Onlarca seyahate çıkmışızdır. Bir kişiyi en iyi seyahatte tanırsın derler ya. Onunla seyahate çıkmak başlı başına bir ayrıcalıktı. Çok şey öğrendim kendisinden. Necmettin Külahçı’ nın tanıdığım kadarıyla insanlık birikimi, örnek alınacak türdendi. Son derece sessiz, çekingen, mütevazi ve saygılı bir kişiydi.
1932 doğumlu Necmettin Külahçı’ nın fotoğraf ile tanıştığı 1950’ li yılların Türkiye’ sinde, bugün ismini saydığımız çok az kişi vardı. O tarihlerde Anadolu’ yu gezip fotoğraftan geçim sağlamak akla gelecek bir iş değildi. Külahçı, Öğretici Filmler Merkezi’ nde kadrolu işe alınınca, hem Anadolu’ yu gezme fırsatı bulmuş, hem de geçimini sağlamış oldu. Külahçı’ nın özellikle Öğretici Filmler Merkezi’ nde çalıştığı zamanlarda çektiği fotoğraflar, gün yüzü görmeye başladıkça değerinin daha da artacağına inanıyorum. Bu yazı dizisiyle kendisi hakkında bilinen ya da bilinmeyen birçok yönüne ışık tutmaya çalışacağım.
Şinasi Barutçu ile Geçen Yıllar
Necmettin Külahçı, daha ilkokul öğrencisiyken tatil dönemlerinde boş kalmasın meslek öğrensin diye 1948 yılında Elazığ’ da Fotokar’ ın sahibi Emin Kızılkan’ ın yanında işe başlar. Dayısının oğlunun kullanamadığı fotoğraf çeken bir kutu makineyi hediye aldıktan sonra fotoğrafçılığa iyice meraklanır. 1951 yılında da Ankara’ ya lise öğrenimini görmek üzere gelir. O tarihlerde sık sık Ankara Ulus’ taki Hakkı Afyoncular’ ın fotoğraf stüdyosuna ve Foto Spor gibi dönemin iyi fotoğrafçılarına uğrar.
1952 yılında Şinasi Barutçu, Öğretici Filmler Merkezi’ nin Müdürü olunca, tesadüfen bu fotoğraf stüdyolarının birisinde karşılaştığı bu genci çok sever ve Öğretici Filmler Merkezi’ nde işe alır. (Kontrast Sayı: 43) Bu ikili koyu bir sohbete girer, birbirlerine ısınırlar.
Ders filmleri hazırlayan Öğretici Filmler Merkezi’ nde çalıştığı yıllar içinde, bir taraftan laboratuvardaki işleri yaparken bir taraftan da Şinasi Barutçu ile Anadolu’ nun ücra yerlerini dolaşarak fotoğraflamaya başlarlar. Şinasi Barutçu ile beraberlik altı yıl devam ettikten sonra Külahçı, 1958 yılında askere gider. İki yıl askerlik döneminden sonra 1960’ da Foto Balin adı altında kendi stüdyosunu kurar.
Şinasi Barutçu – Necmettin Külahçı Arşivi
Necmettin Külahçı’nın yaşam geçmişine baktığımızda Şinasi Barutçu ile olan tanışıklıkları onun fotoğrafçılık yaşamını çok derinden etkiler. Kontrast adlı dergide Barutçu’ dan şu sözlerle bahseder. ‘’1940’ larda Anadolu’ yu bisikletle dolaştığını ve ülkemizin doğasının, kültürünün çok farklı olduğunu, başka hiçbir ülkede bu doğal güzelliklerin bulunmadığını anlatırdı. İşte, Anadolu’ yu keşfetme ve doğa tutkusu, öncelikle hocamın bana mirasıdır. Onunla ilk olarak Cilo Sat Dağları’ na gitmekle, doğayı ve Anadolu kültürünü, insanını tanıma fırsatı buldum ve yaşantıma koydum.’’
Külahçı ile 1995-2000’ li yıllarda çokça seyahatlere çıktık. Tıpkı Şinasi Barutçu’ nun kendisine yaptığını o da bize (FSK’ daki Çadır Grubu) yapardı. Hiçbir bilgiyi esirgemezdi. Şinasi Barutçu sözü açıldığı zaman ‘’Hocam’’ diye başlar söze, birlikte seyahate çıktıkları anılardan çokça dem vururdu. Kimseden çıt çıkmaz pür dikkat dinlerdik. En başta ÖFM’ deki laboratuvar çalışmalarını, Cilo – Sat Dağları’ nı, Yerköprü Şelalesi’ ni, Bingöl’ deki siyah güneş olayını anlatır da anlatırdı. Anlatırdı da ne yazık ki not tutmak aklımıza gelmezdi o zamanlar. Ya bir dağda yürüyoruz, ya da çadır etrafında oturuyoruzdur. Bugün o anladıklarını not tutsaydım bu satırları yazmak daha kolay olacaktı. Maalesef kendisi yakın zamanda aramızdan ayrıldı. Bir insan göçüp gittikten sonra aklımıza geliyor bazı sorular. Elbette cevapsız çok soru olacak ama, merak ettiğimiz bir çok konuyu da aydınlatmak bize düşüyor.
Şinasi Barutçu ile Siyah Güneş’i beklerken Zerduş Dağı Karlıova- Necmettin Külahçı Arşivi
Öğretici Filmler Merkezi (ÖFM), görsel ve işitsel eğitim araçlarının üretilmesi ve çoğaltılması amacı ile Milli Eğitim Bakanlığına bağlı bir kuruluş olarak 1952 yılında kurulur. Öğretici Filmler Merkezi (ÖFM) olan adı Film-Radyo Grafik Merkezi (FRGM), Film-Radyo Televizyonla Eğitim Merkezi (FRTEM), son olarak da 2011 yılında Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü (YEĞİTEK) adını alır. 2012 yılında da “Eğitim Bilişim Ağı (EBA)” geliştirilmiş ve web üzerinden yayına başlamıştır.
ÖFM’ nin kuruluşundan bugüne kadar gelişimi, bugünkü EBA’ da kayıt altına alınmış. Hatta bir video arşivi var. 1956 yılından başlıyor, 1980’ li yıllara kadar devam ediyor. Tanıdık isimlere de rastlıyoruz. Şinasi Barutçu, Osman Aziz Yeşil ve Cabbar Yıldız. Osman Aziz Yeşil ve Cabbar Yıldız, Ankara’daki Fotoğraf Sanatı Kurumu (FSK)’ nun da üyesidir.
ÖFM, kurulduğu günden itibaren araştırma yapabilecek, bilgi toplayabilecek ve görsel birikim sağlayabilecek kişileri kendi bünyesine katar. Bu kişilerin başında Şinasi Barutçu gelir. Külahçı, ÖFM’ de iken ‘’Bir Dilim Ekmeğin Masalı’’ adlı bir projeyi çalıştıklarından bahsederdi. 1956 yılında bu projenin hem videosu yapılmış hem de basılı malzemelere görsel yerleştirmek maksadıyla fotoğrafları da çekilmiş. (Video EBA’ da görülebilir.)
Öğretici Filmler Merkezi’nde Şinasi Barutçu ile çalıştıkları konulardan birisi de ‘’Anadolu’ nun Tarihi ve Doğal Güzellikleri’’. Bu amaçla illerimizi ve doğal kaynaklarımızın tanıtımını amaçlayan slayt serileri oluşturdukları da görülüyor. Bugün bilgisayar programlarında kolaylıkla hazırladığımız slaytlar, o yılların zor koşullarındaki teknik olanaksızlarla gösterilirmiş. Bu durumu Külahçı şu sözlerle ifade ediyor: ’’O dönemlerden çok iyi hatırladığım şey, slayt makinesinin çalışma şekli… Çoğu yerde elektrik olmadığı için, slayt gösterme makinesinin arkasına lüx lambasının ışığını verdirerek, slaytı makinedeki mercek aracılığı ile duvara yansıtıyorduk…’’ (Kontrast Sayı:43)
Atatürk’ ün Naaşının Anıtkabir’ e Nakledilişi
Yazının icadının Sümerlere kadar gittiğini biliyoruz. Sembollerle anlatım, on binlerce yıl öncesine dayanır. Bir teknolojiyi kullanarak görüntü elde ederek anlatım ise çok değil 185 yıl öncesine kadar gider. Yani fotoğraftan bahsediyorum.
Fotoğrafın en önemli işlevlerinden bir tanesi belge özelliği taşımasıdır. O anda olan herhangi bir şeyin fotoğrafını çekmiş olmakla, önemli olsun ya da olmasın tarihe bir not düşmüş oluyoruz. Önemli olan bu notu tarihteki yerine koyabilmek.
Hatırlatmak gerekirse, Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938 günü gözlerini yumduktan sonra cenazesi, dokuz gün Dolmabahçe Sarayı’ nda kalır. 20 Kasım 1938’ de ise Ankara’ da başta Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ve Başbakan Celal Bayar olmak üzere cenaze, TBMM önünde hazırlanan katafalka konulur. 21 Kasım 1938’ de naaşı, Ankara Etnografya Müzesi’ ndeki geçici kabrine taşınır. Atatürk’ ün naaşı, Ankara Etnografya Müzesi’ nde 15 yıl kalır. Bu esnada Atatürk’ ün anıt mezarı Anıtkabir’ in yapımına 9 Ekim 1944’ te başlanmış ve inşasının 1 Eylül 1953’ te tamamlanmasının ardından, 10 Kasım 1953’ te Atatürk’ ün cenazesi, Ankara Etnografya Müzesi’ nden alınarak, Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ ın katıldığı bir törenle Anıtkabir’ e getirilmiştir.
Öğretici Filmler Merkezi Arşivi – Fotoğraf: Necmettin Külahçı(1953)Anıtkabir Yapım Çalışması
Atatürk’ün ebedi istirahatgahı olan Anıtkabir’ in yedi yıl süren inşaat yapımı bitince, Ankara Etnoğrafya Müzesi’ nde bekletilen naaşı, son yolculuğuna çıkmak üzeredir. İşte fotoğrafın tanıklık gücü tam da burada başlar. Fotoğrafçılar saatler öncesinden hazırda beklerler. Kimi naaşın yükleneceği at arabasının arka tarafında, kimi basamakların sağında, kimi de solunda. Belki, Ata’ sını son yolculuğuna uğurlamaya gelenler arasında fotoğraf çekenler de vardır.
Fotoğrafın tanıklık gücünü bildiğimden olsa gerek, fotoğrafçıları da merak etmeye başladım. İçinden biriyle ilgileniyorum. Bilin bakalım bu fotoğrafçılar arasında kim var? Fotoğraf dünyamızın duayen isimlerinden Necmettin Külahçı. Elazığ’ dan Ankara’ ya geleli bir yıl ya var ya yok. Külahçı, daha birinci yılında belki de ömrünün en önemli görevi ile karşılaşır. Kendisinden Atatürk’ ün naaşının Anıtkabir’ e nakledilirken her anının fotoğraflarının çekilmesi istenir. O gün Külahçı takım elbiseli, kravatlı ve önleri iliklidir. İlk fotoğrafı için hazırdır.
Öğretici Filmler Merkezi Arşivi – Fotoğraf: Necmettin Külahçı (1953) Atatürk’ ün naaşı Etnoğrafya’ dan alınırken
Atamızın naaşı sütunlar arasında belirmeye başladığında deklanşör sesleri birbirine karışır, o an ölümsüzleştirmeye çalışılır. Yakalarında yuvarlak rozetler olanlar diğerlerine göre daha rahat. Bazı fotoğrafçıların basamaklarda bir o yana bu yana farklı bakış açıları aradıkları belli oluyor. O günün fotoğrafçılarının kortejle birlikte Atamız Anıtkabir’ e nakledilinceye kadar adım adım yürüyerek çokça fotoğraf çektiklerini tahmin ediyorum.
Öğretici Filmler Merkezi Arşivi – Fotoğraf: Necmettin Külahçı (1953) Atatürk’ ün Cenaze Nakil Korteji
Belki altı belki de on makara film. -Ahmet Taner Kışlalı’ nın cenaze töreninin Ankara Devlet Operası’ ndan Kocatepe Camii’ ne nakli sırasında altı makara siyah beyaz filmi bitirmek için nasıl bir çaba gösterdiğimi unutamam.- Aradan geçen onlarca zaman sonrasında bazı fotoğraflar, o anlara götürürler bizi. Tarihi izler taşırlar. Atamızın naaşı basamaklardan indirilirken arkadan da yan yana dizilmiş zamanın devlet adamları beliriyor. Bildiğim kadarıyla İsmet İnönü, Celal Bayar, Adnan Menderes, Atatürk’ ün kız kardeşi Makbule ve birçok siyah fraklı insan var.
Bana ulaşan üç fotoğrafı Necmettin Külahçı’ nın çektiğine dair herhangi bir kuşkum yok. Her şey birbiri ile uyuşuyor. Böylesi önemli olaylarda neredeyse ülkenin tüm fotoğrafçıları bir araya geldiğinde kaçınılmaz olarak siz de kadraja girersiniz. Merak ettim ve Google’ da arama yaptım. Külahçı’ nın olduğu dokuz farklı görüntü ile karşılaştım. Külahçı’ nın kendi çektiği fotoğrafında, askerler elleri üzerinde naaşı taşırken beş basamak kadar aşağıdalar ve çok yakından normal bir objektif ile fotoğraflanmışlar. Öyleyse Necmettin Külahçı da karşı taraftan çekim yapan fotoğrafçıların kadrajına girmiştir diye düşünerek aramamı bu yönden yapmaya başladım. Boyu kısa, yirmi yaşlarında, elinde makinesi olan bir fotoğrafçı.
Necmettin Külahçı Atatürk ‘ün cenaze töreninde farklı bakış açıları ararken görüntüleniyor. Bu fotoğrafın Fotoğrafçısı bilinmiyor
Tam da düşündüğüm gibi askerler aşağı inerken Külahçı tam tersine yukarı çıkıp farklı bakış arayışlarına girmiş. Sonrasında başka bakış açıları ile görmek üzere yer değiştiriyor ve karşı tarafa geçiyor. İsmet İnönü’ yü, Celal Bayar’ ı, Adnan Menderes’ i ve Atatürk’ ün kız kardeşi Makbule’ yi bir arada yakından gören nadir insanlar arasına giriyor.
Necmettin Külahçı fotoğraf çekmeye çalışırken görüntüleniyor
İnönü’ nün fotoğraflarını çektiğini, hatta bir albümünün olduğunu da biliyordum. Kendisinden Atatürk’ ün naaşını, Anıtkabir’ e nakledilirken fotoğrafladığını bir kez olsun duymamıştım. Külahçı, vefatından sonra dahi bizleri şaşırtmaya devam edecek gibi görünüyor.
Öğretici Filmler Merkezi Arşivi – Fotoğraf: Necmettin Külahçı (1953) Türk Kuşu Kampı, Planör Uçaklar
Malum, bu fotoğraflar kendisinin arşivinde yok. Eski adıyla Öğretici Filmler Merkezi (ÖFM)’ nin arşivinde bulunuyor. Yakın zamanda tüm fotoğraflar taranarak dijital hale getirilmiş. Baştan sistem iyi tutulmuş olmalı ki fotoğrafçıların isimleri de ihmal edilmemiş. Külahçı’ nın toplamda ne kadar fotoğrafı var bilmiyorum. Bana ulaşan yirmi fotoğrafına baktığımda; Atatürk’ ün naaşını, okulları, törenleri, şehirleri, çalışan insanları, hatta THK’ nun tek kişilik uçak çekimlerini de yaptığını hayranlıkla gördüm.
Öğretici Filmler Merkezi Arşivi – Fotoğraf: Necmettin Külahçı (1953) Sinop Ayancık Orman İşletmesi Parke İmalatı
Bu fotoğraflara ulaşmam bir hayli ilginç oldu. Sosyal medyada Cin Ali Vakfı’ nın ÖFM ile ilgili bir etkinliğini okumuştum. Hem sunumu izlemek hem de Şinasi Barutçu ve Necmettin Külahçı ile ilgili sorular sormak istemiştim. Zamanlama olmadı ve gidemedim. Cin Ali Vakfı’ ndan Pınar Ekinci ile iletişime geçerek sunum hakkında bilgi edinirken, sunumu gerçekleştirenlerle iletişime geçebileceğimi söylediğinde, EBA’ dan İhsan Akşehirli’ yi aradım. Gerçekten de çok içten karşılandım, Külahçı’ nın fotoğrafları olduğunu söylediğinde ise çocuklar gibi sevinmiş, mutlu olmuştum. Yaklaşık yetmiş yıl öncesinin Türkiye’ sine tanıklık eden Külahçı’ ya ve fotoğrafımızın medarı iftiharı Şinasi Barutçu’ ya emeklerinden dolayı ne kadar teşekkür etsek azdır…
29 Nisan 2025
Fikret ÖZKAPLAN
Öğretici Filmler Merkezi Arşivi – Fotoğraf: Necmettin Külahçı (1953) Sinop Çangal Ormanları, Havai Hat
Güneşli ama soğuk bir Ankara havasında 13 Nisan 2025 Pazar günü Ankara Kültür Rotaları gezilerimizde Dr. Ali Vedat OYGÜR Hocamızın önderliğinde bu kez Ankara’ da Roma Medeniyetine ait izleri aradık. Tabiki de bu arayışımızın başlangıç noktası Ulus’ ta yer alan Roma Hamamı kalıntıları olmalıydı.
Ankara tarih öncesi çağlardan başlayarak katman katman pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış zengin bir tarihe sahiptir. Ankara’ daki tarihi kalıntılar ilk insan olan primatların kalıntıları Neanderthal’ lerden başlayıp, Osmanlı ve sonrasında Cumhuriyet dönemine kadar uzanır. Roma dönemi ise Ankara’ da M.Ö. 189’ da Galatlar’ dan sonra başlamıştır. Ankara doğrudan imparator Augustus’ a bağlı olan son derece stratejik ve önemli bir kenttir Roma için, her ne kadar izlerini bugün yeteri kadar göremiyor olsak da.
Fotoğraflar:Cengiz PAMUK
Tarihi Roma Hamamı Kalıntıları:
Şu an kalıntılarını gördüğümüz Ankara’ daki bu hamam Roma’ nın 3. büyük hamamı olarak biliniyor. Tahminen hasta olan Roma imparatoru Caracalla’ nın iyileşmesi için yapıldığı düşünülüyor. Hamamın suyu o dönemde 62 km’ lik mesafeden Elmadağ’ dan getiriliyor. Hamam kalıntıları iki kısımdan oluşuyor; gymnasium denilen spor alanı ve kapalı hamam kısmı olmak üzere. Spor alanı normalde yolun karşısındaki binaların altına kadar uzanan geniş bir alan iken şu an sadece çok az bir kısmını görebiliyoruz.
Hamamın iki ana girişi var güney girişi halkın girdiği kapının bulunduğu 8 sütunlu giriş, kuzey girişi de imparatorluk bölmesi olan soyluların girişi olan 4 sütunlu giriş. Bir de malzemelerin girişinin yapıldığı rampalı üçüncü bir giriş de mevcut. Ayrıca kalıntıların arasında üstü kapalı sütunlu ve tek taraflı dükkanların sıralandığı bir caddeden kalanları da görebiliyoruz. Heykel kaideleri, sütun parçaları, yazıtlar ve mezar taşları da alanda sergileniyor. Atık su kanalları, servis kanalları, hamamın ısıtma sistemi, soğukluk (yüzme havuzu), sıcaklık, ılıklık bölümleri ile soyunmalık kısımları ve bölümler arasındaki geçişleri, su deposunu net bir şekilde görebiliyoruz.
Fotoğraflar:Cengiz PAMUK
Hamamın Soğukluk Bölümü ve Yüzme Havuzu
Hamamın Isıtma sistemi ve Bölümler Arası Geçişler
Sütun Başları
Romaya ait üzerinde Şifa Sembolü olan bir kalıntı
Roma Hipodromu:
Ne yazık ki Hipodrom ile ilgili herhangi bir kalıntı olmamakla birlikte, Augustus Tapınağındaki bir yazıdan tahmin edildiği üzere yolun karşısında yer alan gece konduların yıkılması ile ortaya çıkan düzlüğün Roma zamanında atlı araba yarışları ve atletizm oyunlarının yapıldığı Hipodrom olduğu tahmin edilmektedir.
Nympheum Anıtsal Çeşme ve Forum:
İzlerine rastlayamadığımız diğer bir Roma eseri de 1954 yılında İşbankası’ nın ek binası yapılırken temel kazısı sırasında ortaya çıkan Nympheum denilen çok büyük bir Anıtsal Çeşme’dir. Çeşmenin yanındaki boş alan da yine maalesef ki kalıntıları olmayan Forum yani Pazar yeri olarak kullanılan Halk Meydanı’ dır.
Fotoğraflar:Cengiz PAMUK
Hipodrom olabileceği tahmin edilen alan
Forum ve Meclis Binasının bulunduğu bölge
Palatium Saray ve Meclis Binası:
Yine kalıntılarını göremediğimiz diğer bir önemli eser de Palatium denilen Roma Sarayı’ dır. Saray 1954 yılında yapılan Ulus İşhanı’ nın temelinin kazısında ortaya çıkmıştır. Şu anki Defterdarlık Binasının 1953 yılındaki temel kazısı sırasında da girişi Forum’ a bakan Bouleterion Odeon denilen Kent Meclisi Binası çıkmıştır ve ne yazık ki o da diğerleri gibi binanın altında kalmıştır.
Cardo Maximus:
Cardo Maximus denilen kenarında dükkanların bulunduğu Roma’ nın ana caddesinin en azından bir kısmı Ulus Şehir Çarşısının yanında izlenebilmekle birlikte büyük bir çoğunluğu yine AVM binasının altında gömülü kalmıştır.
Julianus Sütunu:
Gerçek yerinde olmamakla birlikte en azından hala ayakta olan Sütunun İmparator Julianus’ un (M.S. 361-363) Ankara’dan geçtiğinde şerefine dikildiği söylenir. IV. yüzyılda yapıldığı sanılan esere halk arasında Belkıs Minaresi de denilmektedir.
Fotoğraflar:Cengiz PAMUK
Roma’ nın Ana Caddesi Cardo Maximus’ tan kalanlar
Julianus Sütunu
Temenos Duvarı:
Hacıbayram’ ın bulunduğu Kutsal alanların yer aldığı tepe anlamına gelen Acropolis’ i çevreleyen duvar kalıntılarıdır. Bizans dönemine aittir ve orijinal olan kısımlarının yapımında Bizanslılar tarafından Roma İmparatorluğuna ait eserler bilinçli olarak kullanılmıştır. Sonradan eklenen kısımlar ise orijinal duvar kalıntıları yıkılarak güvenlik gerekçesi ile Melih Gökçek döneminde yapılmıştır.
Fotoğraflar:Cengiz PAMUK
Temenos Duvarı
Acropolis Kutsal Tepe
Augustus Tapınağı:
Hacıbayram Camii ile bitişik olan tapınaktır. Ankara Anıtı olarak bilinir. Son Galat Kralı Amintas’ ın oğlu Prens Pilamenes tarafından Galatya’ nın Roma Eyaleti olması şerefine İmparator Augustus’ a bağlılık nişanesi olarak yaptırılmıştır. Tapınağın mimarı Pirieneli Hermogenes’ tir. Tapınağın altında Frigler’ e ait Ankara’ nın baş tanrısı ve Kibele’ nin kocası olan Ay Tanrısı Men (Attis) Tapınağı’ nın kalıntıları vardır. Augustus Tapınağı’ nın en önemli özelliği dünyada tek örneği olan İmparator Augustus’ un vasiyetinin Helence ve Latince olarak tapınak duvarlarına yazılmış olmasıdır.
Fotoğraflar:Cengiz PAMUK
Augustus Tapınağı Kalıntıları
Augustus Tapınağı ve Hacı Bayram Camii
Roma Tiyatrosu:
Ankara Kalesinin eteklerinde Bentdersi’ nde dolmuş duraklarının karşısında şimdilerde restorasyonu süren 5000 kişilik tipik bir Anadolu Roma tiyatrosudur. Ankara’ da Roma izleri arayışımızı Roma Hamamından başlayıp Roma Tiyatrosunda noktalayarak bir sonraki gezimizde görüşmek üzere çaylarımızı yudumlayıp planlarımızı yapmaya başlıyoruz
Anadolu, binlerce yıllık bir geçmişe sahip, çok katmanlı ve zengin bir mirastır. Bu kültür, farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan, halk yaşamı, inanç sistemleri, el sanatları, müzik, mimari, giyim-kuşam, sözlü anlatımlar gibi pek çok alanda kendini gösteren bir bütündür. İşte bu değerli kültürü fotoğraflamanın önemi birkaç başlıkta şöyle açıklanabilir:
Fotoğraf: Faruk AKBAŞ
Belgeleme ve Koruma
Geleneksel yaşam tarzları, teknolojik gelişmeler ve modernleşme süreciyle hızla değişiyor ya da kayboluyor. Fotoğraf, bu değerleri belgeleyerek geleceğe aktarmanın en güçlü yollarından biridir. Bir köydeki geleneksel düğün, bir ninenin elleriyle işlediği kilim, bir çobanın dağ başında yaktığı ateş… Tüm bunlar birer görsel hafızadır.
Kültürel Farkındalık ve Saygı
Fotoğraf, sadece belgelemekle kalmaz; izleyicinin dikkatini çeker, merak uyandırır, empati kurmasını sağlar. Anadolu’nun bir köyünde yaşanan bir bayram sabahını gören biri, o kültüre dair daha derin bir anlayış ve saygı geliştirebilir.
Sanatsal Anlatım
Fotoğraf, aynı zamanda bir anlatım dilidir. Fotoğrafçı, kültürel unsurları sadece belgelemekle kalmaz, aynı zamanda onları estetik bir dille anlatır. Bu da izleyicinin kültürü sadece görsel olarak değil, duygusal olarak da hissetmesini sağlar.
Fotoğraf: Faruk AKBAŞ
Toplumsal Kimliğin Yansıması
Anadolu’nun yerel giyimleri, mimarisi, ritüelleri ve gündelik yaşamı, toplumun kimliğini yansıtır. Fotoğraflar, bu kimliği güçlendirir, sahiplenilmesini sağlar.
Eğitim ve Araştırma İçin Kaynak Oluşturma
Belgesel fotoğraflar, kültürel araştırmalarda, sosyoloji, antropoloji ve tarih gibi alanlarda birincil kaynak olarak kullanılır. Ayrıca okullarda, müzelerde, sergilerde eğitim materyali olarak büyük bir işlev görür.
Fotoğraf sözcüğü ilk olarak 1839 yılında ünlü fizikçi Sir John Herschel tarafından türetilmiş ve o güne kadar fotoğrafı deneyimleyen diğer bilim insanları ile sanatçıların koymuş olduğu isimlerin oluşturduğu tanımsal karmaşayı da ortadan kaldırmıştır. İngilizce Photo-GRAPHY, Fransızca photo-GRAPHIE olarak seslendirdiğimiz bu terimin içerisinde yer alan “grafi” sözcüğüne biraz eleştirel olarak bakmakda yarar vardır. Bilindiği üzere o zamanlara kadar fotoğraf terimi, Fransız mucit Nicéphore Niépce tarafından (1822) Heliography (Heliografi), İngiliz bilim insanı William Henry Fox Talbot tarafından (1835) Talbotype (Talbotip) veya Calotype (Kalotip) olarak tanımlanırken Fransız sanatçı ve kimyager Louis Daguerre ise 1839 yılında Dagerotip (Daguerrotype) olarak tanımlıyordu. Hatta, Joseph Nicéphore Niépce ve Louis Jacques Mandé Daguerre tarafından (1832) heliografi ile denemeler yaparken fotoğrafik solisyon olarak alkolde çözülmüş lavanta yağı kalıntısı kullanılarak görüntüler üretimine dayanan Fizototipi (Physatotype) ismi de kullanılıyordu. Bütün bu tanımlamalarda iki kavramın öncelikli olarak ortaya çıktığı görülür; birisi Graphy (Grafik) diğeri ise TYPE (Tip/kalıp/ideal örnek/model) sözcüğüdür.
Bu sözcüklerle ilişkilendirildiğinde yazının ana başlığı olan “graphy / graphic / graphique / grafik / grafi” sözcüğünü etimolojik (kelime köken bilim) olarak incelemekte yarar vardır. Etimoloji sözlüğüne göre; Eski Yunanca graphē γραφη (graphein) “yazı, kayıt” sözcüklerinin birleşmesinden oluşur. Günümüzde ise yazmak, çizmek, çoğaltmak sözcükleriyle ilişkilendirilir. Bu kapsamda sonunda “Graph” ya da “Grafi” eklenen her eylem aslında yazmak, çizmek, çoğaltmak anlamına gelir.
Örneğin Litografi, lito (bir tür sert yüzeyli parlak kireç taşı) ile yazmak, lito ile çizmek ve çoğaltmak anlamına gelir ve matbaacılığın temel araçlarından ofset kalıplarının ilk öncülüdür.
İkinci bir örnek olarak tıpda kullanılan bir teşhis yöntemi olarak Ekografi ise ultrasonik ses dalgalarıyla kalbin işlevinin grafisini çekmek, yazmak, çoğaltmak anlamına gelir.
Yine bir farklı örnek ise Fonografi’ dir. Fonografi, sonunda yer alan grafi sözcüğü sayesinde ses üreten cisimlerin titreşimlerinin grafik olarak yazılması, çizilmesi hatta çoğaltılması anlamına gelir.
Fotoğraflar: Prof. Dr. Ata Yakup Kaptan
Sonuç olarak bu etimolojik çözümleme örnekleri; Sir John Herschel’in türettiği Photography (fotoğraf/fotografi) sözcüğünün de çözümlenmesi için önemlidir. Fotografi terimsel olarak Eski Yunanca phôs, phōt – foton “ışık” ve Eski Yunanca graphē, “yazı, kayıt, çoğaltma” sözcüklerinin bileşiğidir. Kısacası ışıkla yazmak, ışıkla çoğaltmak, ışıkla çizmek anlamına gelir. Vurgulanacak olursa fotoğraf makinesi, kamera obscura veya herhangi bir mekanikle çekilen her fotoğraf özünde Grafi’ dir yani grafiktir. Bu nedenle “fotoğraf”, “fotograf”, fotografi” olarak kullanılırlar. Analog’ dan gelen ve filmli dönemlere büyük emek vermiş geleneğe hakim fotoğrafçılar fotoğraf kelimesinin biraz daha sert söylemi olan ve vurgu olarak betimlenen “FotoGRAF” sözcüğünü özellikle kullanırlar.
Bütün bu fotoğraf kültürü ve terminolojisi içeren açıklamalardan sonra çalışmanın ve konunun ana fikrine odaklanacak olursak;
Fotoğraflar: Prof. Dr. Ata Yakup Kaptan
Grafik Fotoğraf Nedir?
Sorusuna cevap aramak önemlidir. Yine bu kapsamda çoğaltılabilir olan her fotoğraf her ne kadar “grafi/graphy” ise de söz edilen “grafik fotoğraf” kavramı onun formu, biçimi, yapısal özellikleri, görsel ilkeleri, ögeleri, geometrisi ve çekim teknikleriyle ilişkilidir. Bu ilişki görselleşen fotoğrafın dilinin grafik özellikler taşımasından kaynaklanır. Fotoğraf yüzeyinde yer alan ve yapısal ögeler arasında ifade edilen her eleman fotoğraf üzerinde grafik etkiler oluşturabilir. Örneğin birden fazla nokta, çizgisel varyasyonlar, ritmik hareketler, dokusal zenginlikler, vektörler, Açık/koyu leke çeşitliği, ironik illüstratif yorumlar da grafik etkiye katkı sağlayabilir. Bütün bu çeşitlemeler içerisinde en baskın grafik fotoğraf tanımlamasını iki madde içerisinde ele almakta yarar vardır.
Fotoğraflar: Prof. Dr. Ata Yakup Kaptan
Bu özellikleri kısaca açıklayalım:
1. Ters ışıkla oluşturulan grafik fotoğraflar:
Bu fotoğraflarda ışık kaynağı bakış/çekim noktasındaki obje, figür veya nesnelerin arkasında yer aldığı ve onları yeterince aydınlatamadığı için siluet ve gölge şeklinde lekesel bir etki oluştururlar. Fotoğraf tekniği olarak yüksek perde hızıyla veya kısık diyafram tercihleriyle manuel ayarlarda çekilmesi önerilir. Bu tür görseller içerisinde nesne veya figürleri hareket ettirme, zıplama, atlama veya bir iş halinde çekildiği sürece etkili fotoğraflar ortaya çıkacaktır. Ancak en büyük risk hareketli veya durağan nesnelerin birbiriyle çakışmamasının sağlanması önemlidir. Arka planın olabildiğince sade olması, atmosfere taşınması, yalınlık açısından önemlidir. Dramatik gün doğumu veya batımı, mavi bir gökyüzü, degrade etkideki atmosferik fonlar güzel sonuçlar verir. Yine mekanlar arası geçişlerde kapıdan, pencereden, binalar arasından veya sokaktan sızan ters ışıklarda grafiği yüksek fotoğraflar ortaya koyar. Özellikle bu tür mimari, iç mekan veya sokak fotoğraflarında renk katkısı çok değerli değil ise genellikle siyah beyaz olarak tercih edilebilir.
Ters ışıkla oluşturulan grafik fotoğraflar, Fotoğraflar: Prof. Dr. Ata Yakup Kaptan
2. Şemalarla ve geometrik formlarla oluşturulan grafik fotoğraflar:
Bu tür kompozisyonlarda fotoğraf yüzeyinde baskın bir şematik veya geometrik biçimler aranır. Bu şemalar ve geometrik formlar hiyerarşik olarak fotoğrafa hakim olurlar. Destek ögeleri olarak kullanılan canlı varlıklar veya nesneler, geometri ile şemalar üzerinde hikaye ve imgesel tasarımlar oluştururlar. Şemalarda en etkili “S”, “M”, “O” “Z” vs. gibi hissedilen formlardır.
Şema ve geometri ile oluşturulan grafik fotoğraflar, Fotoğraflar: Prof. Dr. Ata Yakup Kaptan
Baskın olarak geometri içeren formlar da fotoğrafı güçlendirir ve hareket kazandırır. Özellikle fotoğraf dikdörtgenine diyagonal yerleşen üçgen veya birden çok üçgen bu kapsamda en iyi geometrik formlardır. Yine diyagonal yerleşen kareler, dikdörtgenler ve daireler, spiraller, elipsler fotoğraf yüzeyine hem hareket hem de yapısal zenginlik katarlar. Kısacası baskın geometri ve şema içeren her yerden güzel fotoğraflar çıkar. Şema ve geometri içeren fotoğraflar için ideal arayışlardan birisi de yer düzleminden yükselmektir. Bir tür kuşbakışı olarak da adlandırılan açılar grafikleri görmenizi kolaylaştırır. Ayrıca perspektif çeşitliliği de bu fotoğrafları zenginleştirir. Bunun için binaların yüksek katları, tepeler, merdivenlerden yararlanılacağı gibi; uzatmalı monopodlar, dronlar veya uçabilen araçlardan yararlanılabilir.
Şema ve geometri ile oluşturulan grafik fotoğraflar, Fotoğraflar: Prof. Dr. Ata Yakup Kaptan
Sonuç olarak iyi bir grafik göze sahipseniz, çekmiş olacağınız fotoğrafların niteliğini artıracak önemli bir anahtara sahip olursunuz.
Sayın Vedat Oygür’le Ankara gezimiz devam ediyor. Nerelerden ne hazineler çıkıyor, insan şaşırıyor. Bu hafta yıllarca oturduğum Cebeci’ye gidiyoruz.
Tanıdığımı sandığım ama geçmişinin bu kadar önemli olduğunu bilmediğim bir semt. Aslında Ankara’yı adım adım bir bilenle gezmek gerekiyor.
Gezimize Demirlibaçe’ den başlıyoruz. Vedat Hoca anlatıyor “Bu semtin adı demirli bahçe. Bahçe denmesinin nedenini tahmin edersiniz, eski fotoğraflarda burası yemyeşil bir yer; Demir de demiryolundan geliyor. Demir yolu buradan tepenin öbür tarafına dolanır. Tepenin öbür tarafı Saimekadın’ dır.
Fotoğraflar:Cengiz PAMUKve İlter AKINOĞLU
Saime Kadın Ankara için önemli bir isim. Saime Hatun Hacı Bayram’ın torunu şeyh İnayetullah babanın kızıdır. Ankara’nın önemli ailesi Müderriszadelerdendir. Müderriszadeler Ankara’nın Mimarzadeler’le birlikte ilk 2 önemli ailesinden biridir.
Yahudi mahallesinin orada, Leblebici Mahallesi Camisi vardır. O camii Müderris ailesinin yaptırdığı bir camidir. O zamanlar, 1400’lerin sonu veya 1500’lerin başı, buralarda yerleşim vardı.
Biraz ileride Atatürk öğrenci yurdu vardır, halk arasında site yurdu olarak da bilinir.
Yurdun karşısındaki hastane de, Ankara Hastanesi’dir. Türk Kızılay’ı Ankara’ya bir modern hastane yapmak istiyor ve Fransız Mimar Jean Walter ile anlaşıyor. Proje 200 yataklı bir hastane ve hasta bakıcı okulunu kapsamaktadır.
Kızılay hastanesi ve hasta bakıcı okulunun yapımını Emlak Kredi Bankası üstleniyor. 1946 yılında inşaat başlıyor, fakat inşaatı bitiremiyor ve bırakıyorlar. Sonra inşaat Vehbi Koç’a veriliyor. Vehbi Koç 1952 yılında inşaata başlıyor. Bu sefer hastane 500 yataklı oluyor. Ankara hastanesi ve hemşire okulu, 1957 yılında bitiriliyor. Açılışı o zamanın Cumhurbaşkanı Celal Bayar yapıyor. İlk açıldığı yıl Alman, İngiliz ve Macar doktorlar görev yapıyor.
Hastanenin yanındaki sokağın hemen ucunda Ulucanlar Cezaevi var, sokağın altındaki Talatpaşa Bulvarı ile arasındaki küçük mahalle Boşnaklar mahallesidir. 93 Osmanlı Rus harbinde, Osmanlı yenilince, ilk önce kaybettiği yer Bosna Hersek ve Sırbistan’dır. Buralar Avusturya Macaristan imparatorluğuna bırakılıyor. Sırplar hemen bağımsızlık isyan hareketlerine başlıyorlar. O isyanlar sırasında da oradaki Müslümanlara çok eziyet ediyorlar. Çok katliamlar oluyor. Müslüman halk oradan artık doğuya doğru göçe başlıyor. Önce Trakya’ya yerleşiyorlar, sonra İstanbul’a Ankara’ya da gelmeye başlıyorlar, ilk gelen grupların içindeki işçiler var. Fabrika işçileri oradan geliyorlar. At pazarındaki hanlara yerleştiriyorlar ve 1900 yılında bu mahalle yapılmaya başlanıyor. 1903’e kadar parça parça mahalle yapılıyor ve işçiler buraya yerleştiriliyor. Boşnak işçiler ilk önce demir yollarında çalışıyorlar sonra Milli Mücadele döneminde de imalatı harbiye fabrikalarında çalışmaya başlıyorlar.
Tabii bu Boşnakların gelip Ankara’ya yerleşmesi, Ankara’nın sosyal yaşamında çok büyük bir değişiklik yaratıyor. Gelenlerin hepsi işçi, Ankara’da işçi sınıfı oluşuyor. Boşnaklar için yapılan mahalle Türkiye’nin ilk toplu konut mahallesidir. İşçilerin çalışacakları yere gidebilmeleri için 1924 yılında belediye otobüsleri ile toplu taşıma başlıyor.
Talat Paşa Bulvarı 1900’lerin başından beri var. Yolun kenarında bulunan Türkiye Kamusen yazan binanın yanında benzinlik vardı. O binanın yerinde 1951 yılında Cebeci sineması vardı. Bu sinema ilk yapılan Mahalle sinemasıdır. Bu sinemayı yaptıran Cemali kardeşlerdir. Cebeci sinemasının, 1280 koltuğu vardı. 1980’li yıllarda yıkıldı.
Konservatuvarın önüne geldik:
Fotoğraf: Cengiz PAMUK
3 Mart 1924’te tevhidi tedrisat kanunu çıkınca, İstanbul’daki Muzika-i Hümâyun’ un şefi Osman Zeki Üngör başkanlığında bütün müzisyenler, müzik aletleri trene bindirilip, Ankara’ya getirilirler. Bu müzik grubu, Riyaseti Cumhur musiki heyeti adıyla Ankara’ya gelir. Hergele meydanının oradaki Ankara evine yerleşirler ve 11 Mart’ta ilk konserlerini verirler.
Ankara tarihi açısından bunlar önemlidir. Musiki heyetinin şefi Osman Zeki Üngör’e en kısa zamanda Musiki Muallim mektebini açması görevi verilir. Eylül 1924’de Musiki Muallim Mektebi eğitime başlar.
Eğitim Bakanlığı’nın baş mimarı Ernst Arnold Egli ‘ye konservatuar binası yapımı için görev verilir.
İnşaat hemen başlar ve 1930 ders yılına burada girilir, okulun konser salonu da vardır. O salonda, her Cumartesi, halka Klasik batı müziği konserleri verilir. Ankara radyosu konserleri canlı olarak yayınlar. 1935 yılında Musiki Muallim Mektebi yerine konservatuvar kuralım düşüncesiyle Almanya’dan Prof. Hindemith getirilir. Hindemith’ in önerileri ile, önce 1924 yılında kurulan Musiki Muallim Mektebi, 1936’da Ankara Devlet Konservatuvarına dönüştürülür. 1938’de Müzik öğretmenliği bölümü Konservatuvardan ayrılır.
Yeni oluşturulan Ankara Devlet Konservatuvarında piyano, yaylı çalgılar, üflemeli çalgılar, opera, şan ve sahne oyunculuğu bölümleri vardı. 1982 yılına kadar Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı olarak eğitim veren Ankara Devlet Konservatuvarı, aynı yıl Yükseköğretim Kurulu kapsamına alınarak Hacettepe Üniversitesine bağlanmıştır.
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Binası
Bu binalar 1900 başında kışla olarak, başhekimlik binası da komutanlık olarak kullanılıyordu.
Fotoğraf:Cengiz PAMUK
Milli Mücadele zamanında burası Cebeci askeri hastanesi oldu. Bu binalar savaştan sonra da askeri hastane olarak devam eder, sonra 1941 yılında ikinci dünya savaşı sırasında İstanbul vurulur korkusuyla İstanbul’daki Gülhane askeri hastanesi olduğu gibi buraya taşınır.
Daha sonra, 1945 yılında da Ankara Üniversitesine bağlı tıp fakültesi kurulur.
Askeri hastane, Etlik’ teki, Gülhane Askeri Hastanesinin yeri yapılınca 1953’te oraya gider. Bu binaları Sağlık Bakanlığı tümüyle tıp fakültesine tahsis eder.
Harita Genel Müdürlüğü
Çok zengin bir harita arşivleri vardır. Oraya önceden izin alarak girebilirsiniz.
Harita Komutanlığı harita müzesi gibi bir yerdir. 1880’lerde Harp Okulu öğrencilerinin yaptığı kabartma haritalar, Kurtuluş Savaşı’nda kullanılan haritalar, sonraki dönemlerde askerlerin yaptığı haritalar vardır.
Yine, o eski dönem haritacılarının kullandığı malzemeler ve çok güzel bir de resim galerisi vardır. Bu resimler, Türk ressamlarının 1935-1943 yılları arasında Anadolu’dan Görüntüler diye yaptığı resimlerdir.
Randevu alınarak müze gezilebiliyor.
Askerlik Şubesi
Burası eskiden askerlik şubesiydi. Arka tarafında Dikimevi vardı. Artık seri kıyafet üretimini burada yapmıyorlar. Kara Dikimevi İstanbul’a gitti, Deniz Dikimevi Balgat tarafına gitti. Binaların tarihleri konusunda bir kayıt yok.
Cumhuriyet Fırını
Cumhuriyet fırını tarihi bir fırındır. Cumhuriyet fırını 1949 yılında yapılıyor. İkinci dünya savaşından sonra, bunun yapıldığı yıllarda Ankara’da 3 tane modern fırın kurulur, bunlar Alman usulü bugünkü taş fırınların ilk örnekleridir. Sonra 1959′ da, İhsan Özcivelik burayı satın alır. Binası halen orijinaldir.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK
Yürüyüşümüze devam ediyoruz, şimdi tren yolu yanındayız.
Geldiğimiz sokak Yeni Ankara Sokak’ dır. Tren yolunun diğer tarafında kalan bölümü Cebeci çayırıdır. Roma döneminde buranın adı Kampüstür.
Fotoğraflar:Cengiz PAMUKve İlter AKINOĞLU
Kampüs Roma’ da ordugah demektir. Roma’ nın Ankara’ da, 2 tane lejyonu, bir istihdam birliği vardır. Osmanlı zamanında da bu yerde Cebeci askeri birliği vardır.
Cebeci, ordunun cephanesinin silahını üreten, taşıyan, tamir eden bölümdür. Buranın adı da Cebeci askerinden geliyor.
Cebeci çayırı Osmanlı döneminden beri eğlence alanıdır. Burada bayram yeri kurulur, eğlenceler yapılırdı. Bu uygulama Cumhuriyet zamanında da devam etmiştir.
Ankara’ da futbol maçları da buradaki Cebeci stadında oynanırdı.
50. yıl parkı
Siyasal Bilgiler Fakültesinin yanından yukarı gittiğimizde 50. Yıl parkını görürüz. Oradan baktığımızda Ankara çok güzel görünür. Oradaki bayrak direğiAvrupa’nın en büyük bayrak direğidir. Dünyanın da 3. Büyük bayrak direğidir. Park, 100 dönüm civarında bir parktır.
Hukuk Fakültesi önündeyiz.
Şimdi Siyasal ve Hukuk Fakültelerini konuşacağız ama onları konuşmadan önce Ankara’da Üniversite kavramını konuşmamız lazım. İstanbul’da Daril Fünun vardı ve Üniversitenin kuruluş tarihi 1900’dür.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK
Avrupa’da ilk Üniversite 1088’de kurulan Bologna üniversitesi, ikincisi Paris üniversitesidir. Bugünkü Sorbon 1166, Oxford 1186’ da kurulur.
İstanbul’ daki üniversiteyi buraya kopyalamak istemezler, Cumhuriyete uygun bir Üniversite olmasını isterler. Onun için 1921 yılında çalışmalar başlar.
1921’de Eğitim Bakanlığı’na bağlı Kültür Müdürlüğü kurulur, kültür müdürlüğüne kalenin içindeki Akkale burcunda, Eti Arkeoloji Müzesi kurması talimatı verilir.
1924’de Adliye Hukuk Yüksek Okulu kurulur. Eğitim Ulus’ da bir binada başlar. Öğrenci sayısı arttıkça binalar değişir. 1928 yılında okulun adı Ankara Hukuk Fakültesi olur. Öğrenci sayısı çok arttığı için 1941 yılında okulun inşaatı başlar. İnşaatı, Mimar müteahhit Abdullah Ziya Kozanoğlu yapar.
1946′ da okul buraya taşınır. Sonra ilahiyat fakültesi de eğitime 1949′ da burada başlar.
Siyasal Bilgilerin tarihi Ankara’ da çok eskidir.
Ankara’da ilk Mülkiye Mektebi 1887’de kurulmuştur, yüksek ihtisas hastanesinin olduğu yerdedir. O zaman Üniversite olmadığı için idadi düzeyindedir.
1935 yılında da İstanbul’daki Mülkiye Mektebinin Ankara’ya taşınmasına karar verilir ve Ernest Egli’ ye bu binayı yapması söylenir. Okul binası 1936 yılında bitirilir.
Kasım ayında burada dersler başlar, adı da artık Siyasal Bilgiler Okuludur. 1953 de adı Siyasal Bilgiler Fakültesi olur. Okulun arka tarafında yurt vardır. 1965 yılında da Unesco’nun katkılarıyla hemen arkada Basın Yayın Yüksek Okulu kurulur.
Kurtuluş Ortaokulu
Kurtuluş Ortaokulu Ankara’nın en eski okullarından. Kurtuluş adı kurtuluş savaşı ile ilgilidir. Kurtuluş ilkokulu ilk önce 1929 yılında Ulus’tadır. İlkokul olarak başlayan süreç 1931 de Taşmektep binasına geçerken Kurtuluş Ortaokulu olarak devam eder.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK
Daha sonra, şimdiki Kurtuluş Lisesinin olduğu mekanda, kendi binası yapılmaya başlanır. Yeni yerinde de ortaokul olarak eğitime devam ederler.
Sonra ilkokul ihtiyacını karşılamak bir bina daha yapılıyor ve oraya 1945 de Demirli Bahçe ilkokulu adıyla ilkokul kısmı açılıyor. Yolun bir tarafı o zaman mezarlık, o mezarlığın tasfiyesi başlıyor. İnşaat yapılıyor ve 1949 da arkadaki küçük binada Kurtuluş ilkokulu açılıyor. Diğer iki bina ortaokul oluyor.
Sonra 1954’te Kurtuluş lisesi yapılıyor. Zaman içinde ihtiyaca göre okula ilave binalar yapılıyor.
Okul, 27 Eylül 1954 yılında lise kısmına kavuşmuş, orta ve lise eğitimi ve öğretimi birlikte verilmiş ve Kurtuluş Lisesi adını almıştır. 1970 yılından itibaren Kurtuluş Lisesi, Orta Okul’ dan ayrılmış ve şimdiki binasına taşınmıştır. 1993 -94 öğretim yılında Kurtuluş ortaokulu ve Kurtuluş ilkokulu‘ nun da ilköğretim okulu olması kararı alınmış ve isimlerin karıştırılmaması için okulun adı Tevfik İleri ilköğretim okulu olarak değiştirilmiştir. 2013 yılından itibaren ise Tevfik İleri Ortaokulu olarak faaliyetini sürdürmektedir.
Kolej
Şimdi Kolej kavşağındayız. Karşımızda Ahmet Andiçen Kanser hastanesi var.
Kanser derneği 1947 yılında kuruluyor, sonra 1955 yılında Ahmet Andicen, derneğin büyük bağışçısı, bu hastaneyi yaptırıyor.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK
Şimdi burada hastane yok, burası sadece poliklinik hizmeti veriyor.
Hastanenin arkasından geçen İncesu deresi yukarıdan İmrahor vadisinden gelir, Kolejle hastanenin arasından geçer, Abdi İpekçi parkına doğru gider. Üstü kapatıldığı için şimdi göremiyoruz. Yağmur çok yağarsa, dere tıkanırsa, etrafa taşma olasılığı da vardır. Dere kapalı alanda olduğu için temizlenme şansı da yoktur.
Kolej’ in hikayesine gelirsek; İlk Maarif Cemiyeti 1928 yılında Mustafa Kemal’in himayesinde kurulur, Cemiyetin başkanı İsmet İnönü’dür. Üyeler de bütün bakanlar ve bazı milletvekilleridir.
Cemiyetin amacı, özellikle yüksek öğrenim gören öğrencilerin barınma ihtiyacını karşılamak, onlara yurt dışına gidip okuyabilecek şekilde burs sağlamak ve yabancı dilde eğitim yapacak okul kurmaktır.
1937′ de buradaki binaları yapılır ve hemen ilkokul ve ortaokul açılır. 1946′ da adı derneğin adı artık Türk Eğitim Derneği olur. Okuldaki eğitim 1953′ te İngilizce olarak verilmeye başlar. 2003 yılında da okul buradan da taşınarak İncek’ e gider.
Kurtuluş Parkı
Park’ın bulunduğu yer Osmanlı döneminde boş bir arazi imiş. Bu arazide 1931’de Ankara’nın ağaçlandırılması için fidanlık oluşturulmuştur. Fidanlık 180 dönüm büyüklüğündeydi. Kamulaştırılan alan, bugünkü Kurtuluş Parkı’nın yanı sıra Kâzım Özalp Caddesi (günümüzdeki adı Ziya Gökalp Caddesi) ile Servi Sokak arasındaki araziyi de kapsamaktaydı. 1935 de fidanlığın ortasında bir park yapılır.
Fotoğraf: İlter AKINOĞLUve Cengiz PAMUK
Fidanlık, 1950’lerde doğu-batı aksında uzanan Ziya Gökalp Caddesi ile bölündü ve küçük bir parçası yok oldu. O kısım imara açıldı. Kalan bölüm 110 dönümdür. Yine fidanlık ve park olarak devam eder. 1963 yıllarında fidanlık kaldırılır sadece park kalır. Park, adını o zamanlar bağlı olduğu Kurtuluş Mahallesinden almıştır.
Sarıkız Heykeli
Sonra parkın içinde sosyal yapılar, buz pateni tesisi, nikah salonu açılır. Parkın çıkışında da Sarıkız heykeli vardır.
Fotoğraf:Cengiz PAMUK
Sarıkız heykeli, Selim Turan’ ın 1993 yılında yaptığı, hareketli bir heykeldir.
Sarıkız Heykeli, sanatçının Kaz Dağları etrafında anlatılan Sarıkız efsanesinden esinlenerek meydana getirdiği bir eserdir. Türkiye’deki ilk mobil heykellerden birisidir. Gezimiz, güzel bir İlk bahar havasında tarihin içine bir yolculuk olarak gerçekleşti. Ramazan olduğu için mutad gezi sonrası çay keyfimizi yapamadık. Sayın Vedat Oygür Hocamıza bilgilendirmeleri için Teşekkür ediyoruz.
Neden kapalı mekânlarda yaşadığımızı ya da çalıştığımızı hiç merak ettiniz mi? Acaba bu korunma içgüdümüzün bir refleksi mi? Kuşkusuz öyle… Çünkü insanoğlu daha ilk başlarda korunma içgüdüsünden dolayı mağaraları ya da ağaç kavuklarını yaşam yerleri olarak seçti. Yüzyıllar ilerledikçe gelişen insan zekâsı ve yaşamı güçleştiren doğal koşullar, insanoğlunu hem daha sağlam bir barınma yeri yapmaya, hem de gelişen ihtiyaçlarla birlikte konut dışı yapılar (örneğin; Köprü, su kemeri, baraj, geçit, ibadet yeri vb.) yapmaya zorladı. Bugün, çok çeşitli dallarda gerek duyulan yapı yapma süreci de, bu şekilde başlamış oldu.
Çeşitli amaçlar için yapılması gereken yapıların, gerçekleştirilmesiyle birlikte mimarlık bir meslek dalı olarak ortaya çıktı. Önceleri usta çırak ilişkisiyle başlayan ve yüzyıllar boyunca da böyle devam eden mimarlık eğitimi, uygarlığın gelişimine paralellik göstererek büyük değişimlere uğradı. Günümüzde artık akademide eğitim almış uzmanlar tarafından yürütülen mimarlık mesleği, daha rasyonel ve daha kullanıma uygun yapıların yapılmasına olanak sağladı.
Çeşitli amaçlar için gerçekleştirilen yapıların yapımıyla birlikte, bunların işlevlerini ve amaçlarını, çeşitli araçlar kullanarak gerekli olan kanallara ya da geniş halk kitlelerine aktarmak gereği de ortaya çıktı. Bu araçların başında da hiç şüphesiz fotoğraf gelmektedir. Fotoğrafın bulunuşundan itibaren başlayan bu süreç, mimari fotoğrafçılığın da olgunlaşmasına imkân verdi. Başlangıçta elde edilen filmlerin duyarlılıklarının çok düşük olması ve daha çok sabit duran objelerin çekilmesine olanak vermesi, mimari fotoğrafçılığın öne çıkmasını sağladı. Bu nedenle Joseph N. Niepce tarafından çekilen ilk fotoğrafın bir mimari fotoğraf olması rastlantı değil, mecburiyetti.
Ancak 20. yüzyılın 2. çeyreğinde fotoğraf teknolojisinde yeni gelişmeler oldu. Birçok dalda teknolojik gelişimlerin yaşandığı bu yüzyılda, gelişen fotoğraf teknolojisi ile birlikte mimari amaçlı fotoğraf makinesi ve aksesuarlarının üretilmesine başlandı. Duyarlılığı daha yüksek filmlerin üretilmesi ile mimari çekimlerin daha kolay yapılması sağlandı. Teknik kameralar, net görüntü dairesi çapları özel olarak büyütülmüş objektifler, panorama fotoğraf makineleri ve perspektif düzeltici objektifler mimari fotoğraf çekimlerinde sıklıkla kullanılmaya başlandı. Bu gelişmelere ek olarak mimari fotoğrafçılıkta farklı üsluplar ve akımlar da birbiri ardına ortaya çıktı.
Bugün tüm dünyada gerek tanıtım fotoğrafçılığı, gerekse belgesel fotoğrafçılık içerisinde oldukça büyük bir yer kaplayan mimari fotoğrafçılık, onun doğru ekipman, doğru ışık, doğru bakış açısı ve doğru bir perspektifle çekilmesini gerektirmektedir.
Bunun yanında yapı konusunda bilgi sahibi olarak onun nasıl ve hangi teknikle fotoğrafa aktarılacağı da bir başka konudur. Bu konuda en doğru yol şu şekilde izlenmelidir;
Yapı hakkında; eğer eski bir yapıysa bir sanat tarihçisi ya da arkeologdan, eğer yeni yapıysa mimarından bilgi alınır,
Yapının hangi amaçla çekileceği eğer varsa işverenle/mimarıyla görüşüldükten sonra tespit edilir,
Yapının oturduğu topografya tespit edildikten sonra yapının çekilecek olan cephesine gelen ışığın açısı ve çekim saati tespit edilir,
Yapının ve gerekiyorsa çevresinin kadraja hangi perspektifte aktarılacağını saptanır,
Bu aşamadan sonra bakış noktası ve yüksekliği belirlenir.
Tüm bu aşamalardan sonra artık sıra objektif odak uzaklığının seçilmesine gelmiştir.
Objektif odak uzaklığı da seçildikten sonra yapılacak son işlem pozlandırmanın belirlenmesidir.
Alan derinliği isteğine göre gerekli olan diyafram ve buna göre pozometrenin vereceği örtücü hız da belirlendikten sonra tripod (mutlak) ile çekim tamamlanır.
Gerekiyorsa son ışık ve perspektif düzeltmeleri uygun bir görüntü işleme programı ile bilgisayar üzerinde yapılır.
Önemli Not: Prof. Dr. Özer KANBUROĞLU’nun, Say Yayınları’ndan basılan “TÜM YÖNLERİYLE MİMARİ FOTOĞRAF” adlı kitabından alıntılanmıştır.
Kış mevsiminde bulunduğumuz bu günlerde, yazdan kalma sıcaklıkların içimizi ısıttığı bir günü daha yaşarken, Ankara’nın keşmekeşinden hafta sonu uzaklaşmak üzere, sabahın erken saatlerinde Kumrular Caddesi’nden “Yol Arkadaşlarım Fotoğraf Sanatı Kurumu Derneği” gezi grubumuzla Çankırı Tuz Mağarası ve Ilgaz Dağı Millî Parkı’na doğru yola çıktık.
İlk olarak Çankırı il merkezinde kahvaltı molası verdik. Daha sonra yaklaşık 20 kilometrelik bozuk bir yolu aştıktan sonra Tuz Mağarası’na ulaştık. Giriş ücretini ödedikten sonra, mağaranın büyüleyici manzarası karşısında gözlerimiz bayram ederken, rehberimiz Mustafa Bey’den mağaranın tarihi hakkında bilgiler aldık. 5000 Yıllık Tuz işlenmiş muhteşem ötesi Müze Haline getirilmiş 18 bin metrekarelik kapalı alana sahip mağara, 200 yıllık olduğu tahmin edilen ve bozulmadan korunmuş bir eşek tahniti, çeşitli hayvan tahnitleri, çok sayıda heykel ve sanat eserleriyle dikkat çekiyordu. Rehberimizin anlatımı eşliğinde fotoğraflarımızı çektikten sonra yönümüzü Ilgaz Dağı Millî Parkı’na çevirdik.
Virajlı yolları ve 5.480 metrelik uzun tüneli geçtikten sonra karlı, buzlu yollar boyunca döne döne tırmandık. Biz Ankaralılar olarak yıllardır kara hasretiz, bu yüzden muhteşem büyüklükteki çam ağaçlarının üzerini örten kar manzarası hepimizi mutlu etmeye yetti. Milli park bölgesine ulaştığımızda telesiyejin çalışmadığını öğrendik. Ardından Ankara Üniversitesi Bostan Mevkii’ndeki Örsem tesislerinde yemeğimizi yedik ve çaylarımızı içtikten sonra Yurduntepe Kayak Merkezi’ne doğru yola çıktık.
Oraya vardığımızda bizi keyifle kayan insanlar, kızaklarla eğlenen çocuklar ve muhteşem bir atmosfer karşıladı. Kaymak isteyenler telesiyeje yönelirken, yürüyüş yapmak isteyenler ise ormanlık bölgeye doğru ilerledi. Ilgaz Dağı’nın zirvesinin dumanlı olması doğaldır; ancak o gün yoğun bir sis vardı. Buna rağmen, doğanın sunduğu manzara muhteşemdi. Tesislerin önünde halay çekenler ve hep bir ağızdan söylenen “Ilgaz” türküsü, ortama ayrı bir coşku kattı. Kartopu oynayarak ve 30 santimetrelik kara bata çıka eğlenceli anlar yaşadık.
Daha sonra telesiyejle dağın zirvesine çıktık. İlk etap 2.187 metre uzunluğundaydı ve yeterince heyecan vericiydi. Manzara inanılmazdı! Zirvede bizi 30-40 santimetrelik kar karşıladı, ancak hava sisli olmasına rağmen çok soğuk değildi. Bir grupla dağın zirvesinde bulunan kafede çay ve salep eşliğinde manzaranın tadını çıkardık. Heybetli çam ağaçları, pürüzsüz kar örtüsü ve ortamın huzuru anlatılmaz bir deneyimdi. Bu yolculuk gidiş dönüş yaklaşık 4,5 kilometre sürdü ve Ilgaz Dağı’nın güzelliğini iliklerimize kadar hissettik.
Karın “pırlanta” gibi parladığını ilk kez burada gördüm. Bazı yerlerde kristalleşmiş kar, adeta yüzlerce göz alıcı yansıma oluşturuyordu. Yorulmuştuk ama gerçekten buna değmişti. Telesiyejle tekrar aşağı indik ve bizi bekleyen arkadaşlarımızla işletmenin önünde buluştuk. Zamanın nasıl geçtiğini anlamadığımız bu güzel gün, yavaş yavaş sona eriyordu. Minibüste yerlerimizi aldık ve yine ormanlık yollar arasından döne döne Çankırı’ya doğru yol aldık. Dinlenme tesislerinde yarım saatlik alışveriş ve ihtiyaç molası verdik. Buradan aldığımız tam buğday ekmekleri, Çankırı kaya tuzu ve tuzdan yapılmış abajurlar, evlerimizde yaşadığımız bu güzel anıları hatırlatacak değerli hatıralar olarak bizimle döndü.
Minibüste nostaljik ve neşeli müzikler eşliğinde Ankara’ya doğru yol alırken, bedendeki tatlı yorgunlukla uyuklayan arkadaşlarımız da oldu. Fotoğraf Sanatı Kurumu Derneğimizin düzenlediği bu gezi, hafızalarımızda tatlı anılar bırakarak sona erdi.
Uzun yıllar klasik bir çizgi üzerinde yürüyen Türk fotoğraf ekolünün biçimsel yapısı, tüm dünyada kabul gören sokak fotoğrafçılığını takip etmekte ve uygulamakta zayıf kalmıştır. Tanıtım ve eğitimin yetersizliği nedeniyle modern sokak fotoğrafçılığı yeteri kadar anlaşılamazken, sokak fotoğrafçılığının alt türlerinden biri olarak kabul edilen ve ülkemizde sıkça uygulanan sokak portreleri ile yaşlı insanların ve çocukların dramatik portreleri çekilerek sürekli birbirini tekrarlayan klişeler üretilmeye, içerik kopyalamaya devam edilmektedir.
Fotoğrafın en dinamik, özgün ve en etkili tarzı olan sokak fotoğrafçılığı, gündelik sosyal hayatı ve toplumların kültürünü görsel olarak kayıt altına alarak belgesel anlamda çalışmalar yürütmektedir. Toplum kültürü üzerinde olumlu ya da olumsuz gelişme ve değişimler, fotoğraf yoluyla kayıt altına alınıp tarihe not düşülürken, yaşanan sorunların ve eksiklerin göz önüne serilmesi ve ilgili kuruluşların konuyla ilgili bilgilendirilerek çözüm üretilmeye davet edilmesi sağlanmaktadır.
Sosyal hayatı fotoğraflarla belgeleyerek yönetimleri ve kuruluşları etkileme gücüne sahip bu tarzın, fotoğraf dernekleri tarafından daha iyi tanıtılması ve proje odaklı çalışmalarla nitelikli eğitimler verilmesi için önce kendi içinde konuyla ilgili daha iyi bilinçlenmesi gerekmektedir.
Belgesel fotoğraf ile aynı çizgi üzerinde yürüyen sokak fotoğrafçılığı gerektiği gibi uygulandığında, ülkemizin sosyal ve kültürel tarihinin belgelenmesinde, gelecek kuşaklara belgesel içerikle devredilmesinde tarihe ve tarihçilere görsel destek verebilecek önemli unsurlardan biri olması sağlanacaktır.
Sokak fotoğrafçısı hızlı düşünüp karar verebilen, teknik becerisi sağlam biri olmalıdır. Sokaklar çoğu zaman ölçüp biçerek fotoğraf çekebileceğimiz rahat alanlar değildir. Çünkü sokaklarda hayat çok hızlı akıp gidiyor ve bunun takibi için mutlaka hız ve teknik bilgi gerekmektedir. Sokak fotoğrafı çekebilmek için sokaklarda, yaşamın içinde daha çok zaman geçirmek gerekiyor. Hafta sonu kamerayı çantadan çıkarıp sokaklara çıkmakla sokak fotoğrafçılığı yapmak oldukça zor! Ben her gün elimde kameram ile birlikte sokaklardayım. Sokak fotoğrafçısının misyonu, özellikle yakın çevresinden başlayarak erişebildiği her alandaki sosyal yaşamın içindeki akıp giden anların detaylarını insan ve mekân önceliğiyle belgelemek olmalıdır.
Yılın ilk Ankara Kültür Rotaları kapsamında ismini eskiden gürül gürül alkan bir dereden alan Kavaklıdere Bölgesini gezmek üzere Ali Vedat OYGÜR hocamızın önderliğindeki Ankara sevdalısı grubumuz TESK’ in önünde toplanıyor bir kez daha. Haritada belirtilen rotayı takip etmek üzere hocamızın verdiği değerli bilgiler ışığında gezimize başlıyoruz.
Gezimizin en başında Ali Vedat OYGÜR hocamızdan Kavaklıdere’ yi dinliyoruz: Normalde bu dere Oran’da ki Tapu Kadastro Müdürlüğü’ nün bulunduğu yerden doğar, aşağıya doğru inerek İnönü Köşkü’ nün altından kıvrılır Seğmenler Parkı’ nın içinden geçip Kuğulu Park‘a doğru akar ve Tunus Caddesi’ nin bulunduğu yerden ilerleyerek Akköprü’ ye kavuşur. Günümüzde sadece bir semt ismi olarak kalsa da böyle bir derenin bir zamanlar var olduğunu eski fotoğraflardan görebiliyoruz aslında.
Fotoğraf: Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU – TESK Anıtı
Önünde toplandığımız TESK Binası ise; Türkiye Öğretmenler Bankası Genel Müdürlüğü olarak 1975 yılında inşaa edilir. 1992’ de Banka kapatılınca Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfedarasyonu’ na devredilir. Binanın önündeki heykeller 1998 yılında açılan bir yarışmanın kazananı olarak Metin YURDANUR’ a ait olup; 2001 yılında binanın önüne konulur. Anıtın, en üstündeki Atatürk Heykeli ileriyi ve hedefi gösterir. Sağdaki heykel grubu Kurtuluş Savaşındaki eski İmalat-ı Harbiye esnaf ve sanatkarlarını temsil ederken, soldaki heykel grubu da modern cumhuriyetin okuyan sanatkarlarını temsil eder.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK
Şu anki 15 Temmuz Parkı’ nın bulunduğu yerde önceden ilk uçak fabrikasını kuran Nuri DEMİRAĞ tarafından yaptırılan bir köşk bulunmakta idi. Bu köşk 1945 yılında kamulaştırıldıktan sonra Meclis Başkanlık konutu olarak kullanıldı, bir dönem Meclis Başkanlığı görevini de yürüten ve arsanın ilk sahibi olan Mustafa Abdülhalik RENDA tarafından da bu köşk ilk kez kullanıldı. Daha sonraları Halk Evi olarak hizmet veren köşkün, tiyatro kolundan Erkan YÜCEL, Rüştü ASYALI, Can GÜRZAP, Çetin TEKİNDOR, Cihan ÜNAL gibi pek çok ünlü tiyatro sanatçısı yetişmiştir.1980’ de Halk Evlerinin kapatılması ile köşk yıkılarak yerine Milli Egemenlik Parkı şimdilerdeki 15 Temmuz Parkı yapıldı.
Fotoğraf: Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU – Büyük Ankara Oteli
Büyük Ankara Oteli:
Otelin yerinde de eskiden pek çok yerde olduğu gibi çok özel bir köşk olduğunu öğreniyoruz. Atatürk bu köşkü 1936 yılında ünlü mimar Ernst Arnold EGLI’ ye kendi parası ile yaptırır ve Türk Havacılığına çok büyük katkıları olan, Türk Teyyare Cemiyeti’ nin ilk başkanı, Selanik’ten çocukluk arkadaşı ve silah arkadaşı olan Fuat BULCA’ ya hediye eder. Fuat BULCA 1939 yılında İstanbul’ a taşınınca burayı İspanyol Elçiliğine kiraya verir. Daha sonra da 1954 yılında Emekli Sandığı’ na satar ve Emekli Sandığı da burayı yıkarak yerine Büyük Ankara Oteli’ ni İsviçreli Mimar Marc Joseph SAUGEY’ in planı ile yapar ve 1966 yılında açılır. 2005 yılında da özelleştirilerek Rixos Oteller Grubuna devredilir. Mimar Ernst EGLI’ nin anılarından eserinin yıkılıp yerine otel yapılması konusunda çok ciddi kırgınlıkları olduğunu görebiliyoruz.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK – Almanya Büyükelçiliği
Caddenin karşısında sıralanan Büyükelçilik Binalarının her birinin de ayrı ayrı hikayeleri olduğunu öğreniyoruz. En büyük araziye sahip olan büyükelçilik 60.000 metre karelik arazisi ile Almanya Büyükelçiliğidir. Ayrıca şimdiki Dünya Göz ve TV8 Binasının yerinde de 1993 yılından önce yine tarihi bir önemi olan ve Ankara’ nın en şık restoranlarından, Zeki MÜREN’ in de müdavimi olduğu Milka Restoran’ ın bulunduğu çok özel bir binanın yer aldığını yine üzülerek dinliyoruz hocamızdan.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK – Milka Restoranın yerine yapılan bina
Demirtaş KAMÇIL ve Rahmi BEDİZ isimli iki ünlü mimar tarafından planlanan ve 1972-74 yıllarında yapılan ilk TRT Genel Müdürlüğü binasının şu an farklı Kamu Kurumları tarafından kullanılmakta olması ve hala ayakta durması biraz olsun içimize su serpiyor. Aynı zamanda hemen yakınındaki 1971-74 tarihli Ankara’ nın en yüksek binası olan Ayhan BÖKE ve Yılmaz SARGIN imzalı Eski İş Bankası binası da dimdik ayakta ve sağlam bir şekilde duruyor hala.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK – Eski İş Bankası BinasıFotoğraf: Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU – Eski TRT Genel Müdürlüğü
Eski Amerikan Büyükelçilik Binasının karşısında yer alan Ankara Sanayi Odası’ na ait bina da bugün hala bir Sanat Merkezi olarak da değerini koruyor.
Fotoğraf: Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU – ASO Binası
Şimdilerde “Türk Kızılay Renda Köşkü Kültür Sanat Merkezi” olarak kullanılan binanın hikayesi eskiden Devlet adamlarının sağlıklarında evlerini Kızılay’ a bağışlaması geleneğini hatırlatıyor bize. Köşk aslında dönemin Sağlık Bakanı Dr. Refik SAYDAM ‘a ait olup 1925 yılından 1942 yılında vefatına kadar ikamet ettiği konutudur. Tabi ki o da sağlığında Köşkünü Kızılay’ a bağışlamıştır. Köşk Abdülhalik RENDA tarafından kendi köşkü sağlığında yıkıldığı için kısa bir süreliğine 7-8 ay gibi bir süre konut olarak kullanılmıştır. Bu noktada köşkün isminin Kızılay tarafından neden Renda Köşkü olarak anıldığı çok anlaşılabilir değildir aslında.
Türkiye’ nin 3. Cumhurbaşkanı Celal BAYAR 1924 yılında Ankara’ ya yerleştiğinde Çankaya köşküne gelip giderken atını dinlendirmek için mola verdiği ağaçlıklı bir alanı çok beğenerek satın alır ve bu alana 1950 yılına kadar yaşadığı evini yaptırır. Evin mimarı, Etnoğrafya Müzesinin de mimarı olan ünlü mimar Arif Hikmet Koyunoğlu olup, ev hala sağlam bir şekilde Atatürk Bulvarı üzerinde yaşamaya devam etmektedir.
Fotoğraflar: Cengiz PAMUK, Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU- Celal BAYAR Köşkü
Tunalı’ nın girişinde Kuğulu Parkın içinde Tunalı Hilmi’ nin kızı olan Sevda Hanım ve eşi Cenap AND’ ın 1958 yılında Sevda Hanım bir trafik kazasında vefat edene kadar yaşadıkları evlerini görüyoruz. Evin Mimarı Anıt Kabir’ in de mimarı olan Emin ONAT olup, evin mimarisi Türk ve Alman köy evi karışımı bir mimaride tasarlanmıştır. 1973 yılında ev Sevda Cenap And Müzik Vakfının kullanımına verilmiştir ancak şu an kullanılmamaktadır.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK – Sevda Cenap AND Evi
Hocamızdan Ankara’ da iz bırakan bir mimar hakkında da bilgi ediniyoruz, Nejat TEKELİOĞLU Ankara’ da sinemalı apartmanların uzmanıdır. Ankara’ da gördüğümüz pek çok sinemalı binanın mimarı olup, apartmanların alt katlarında yer alan sinemalar da yakın zamanlara kadar aktif olarak kullanılmaya devam etmiştir. Kuğulu Parkın karşı taraflarına düşen Çankaya Apartmanı ve Sineması bunlardan sadece bir tanesidir.
Kuğulu Parkın girişinde yer alan heykelin de ünlü heykel sanatçısı Atilla ONARAN’ a ait 1977 tarihli “Ayakta Öpüşenler” heykeli olduğunu öğreniyoruz. Ayrıca Kuğulu Parkın yanından Tunalı’ ya uzanan Polonya Caddesi isimli yolun da eskiden olmadığı ve o yolu da kapsayacak şekilde Kuğulu Parkın eski adı ile Kavaklıdere Parkının çok daha büyük bir park olduğunu da yine üzülerek öğrenmiş bulunuyoruz. Ayrıca Kuğulu Parkın adını Vedat DALOKAY’ ın 1975 yılında Viyana’ dan getirdiği Viyana ve Ankara isimli iki adet kuğu sayesinde aldığı bilgisini de edinerek yolumuza devam ediyoruz.
Fotoğraf: Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU – Ayakta Öpüşenler Heykeli
Karum’ un tam karşısında yer alan ve 3 bloktan oluşan İlbank Sitesi apartmanları da 1957 yılında ünlü mimar Fatin URAN tarafından tasarlanan tarihi ve çok özel apartmanlar arasında yerini almaktadır.
Fotoğraf: Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU – İlbank Apartmanları
Demokrat Parti 1951 yılında iktidarı kazandıktan sonra milletvekilleri tarafından bir yapı kooperatifi kurulur ve kooperatifin adı da Demokrat Partinin iktidara geldiği gün olan 14 Mayıs kooperatifi olarak belirlenir. O zamanlar bağlık olan Çankaya bölgesinde (Arjantin Caddesi, Filistin Caddesi, Nene Hatun Caddesi ve Reşit Galip Caddesi) 160 tane tek katlı ve 2 katlı olmak üzere ev yapılır. Mahallenin adı da 14 Mayıs Evleri Mahallesi olur. Mahalle 1960’ tan sonra Gaziosmanpaşa Mahallesi olur. Bu evlerden bazıları hala ayakta olup, aralarda tek tük örneklerine rastlanabiliyor.
Fotoğraf: Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU – 14 Mayıs Evlerinden Örnekler
Vee geliyoruz Kavaklıdere Şaraplarının hikayesine; şu an Karum’ un bulunduğu yerde çok büyük üzüm bağları bulunuyordu. Sevda TUNALI AND ve Cenap AND çifti bu bağları satın alarak 1929 yılında ilk şarap imalathanesini kuruyorlar. Hatta 1932 yılında Ulus’ta açılan yerli mallar sergisinde Atatürk Kavaklıdere Şaraplarını tadıyor ve çok beğeniyor, sonrasında Kavaklıdere Şarapları herkes tarafından bilinen bir marka haline geliyor. Cenap AND’ ın 1982 yılında vefatından sonra ikinci eşi Ayşe Cevza BAŞMAN AND ve kardeşi Mehmet BAŞMAN tarafından yönetilen Kavaklıdere Şarapları fabrikayı Akyurt’ a taşıma kararı almak zorunda kalıyor. Yerine de daha sonra 1991 yılında Asur dilinde Ticaret Merkezi anlamına gelen KARUM İş Merkezi ve şarap şişesi şeklindeki binası ile Sheraton Oteli açılıyor.
Fotoğraf: Cengiz PAMUK – Karum ve Sheraton Oteli
Karum’ dan ayrılıp dönemin lüks yapıları arasında yer alan Hayat Apartmanı’ nın önüne geliyoruz. 1952 yılında Emin ONAT tarafından tasarlanan apartman içerisinde bütün ihtiyaçların karşılanabileceği büyük bir yapı olması nedeni ile Hayat adını almıştır. Bu kadar eski olmasına rağmen o da hala sağlam bir şekilde yaşayan bir binadır.
Fotoğraf: Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU – Hayat Apartmanı
Tunalı Hilmi Caddesi üzerinde; caddeye ismini veren 1871 doğumlu ilerici bir kafa yapısına sahip olan aynı zamanda kadın hakları savunucusu Tunalı Hilmi Bey’ in hikayesini dinledikten sonra ilerliyoruz ve Murat BELGE’ nin babası Burhan BELGE ile evli olduğu için bir dönem Ankara’ da yaşayan ünlü yıldız Zsa Zsa GABOR’ un yaşadığı apartmanı görüyoruz. Caddede ilerlemeye devam ediyoruz ve şu an yerlerinde farklı dükkanların olduğu mekanlar hakkında konuşuyoruz. Örneğin, 1955-1975 yılları arasında ilk likörlü çikolatayı yapan Milka Pastanesi, Lale Sineması, 1968-2016 yıllarında faaliyet gösteren Flamingo Pastanesi, Ses Sineması, Nejat TEKELİOĞLU’ nun bir diğer sinemalı apartmanı olan 1967 tarihli Talip Apartmanı ve Sineması, hala tabelası duran Kült Sineması ve Ankara Üniversitesi Öğretim Üyeleri Yapı Kooperatifi tarafından mimari çizimi Demirtaş KAMÇIL ve Rahmi BEDİZ’ e akademisyenler için yaptırılan Üniversite Apartmanı.
Fotoğraf: Sevgi KÖYLÜ HALİLOĞLU – Üniversite Apartmanı
Tunalı Hilmi Caddesinden adeta bir tarih tünelinden geçip yürüyerek, gezimizi tamamlıyoruz. Ayaklarımızda günün yorgunluğu ve yaşadığımız şehir hakkında farkındalığımız artmış olarak keyifli sohbetimize sıcak bir çay eşliğinde devam ediyoruz.
